ده سال سرنوشت‌ساز اتریوم؛ از DAO تا ETF و موج تازه مؤسسات

ده سالگی اتریوم؛ چگونه رونق‌ها و سقوط‌ها تاریخ را شکل دادند

اتریوم چهارشنبه این هفته جشن ده سالگی خود را برگزار کرد و با موج جدیدی از علاقه مؤسسات مالی، امیدها برای رسیدن قیمت اتر (ETH) به اوج تاریخی آن در نوامبر ۲۰۲۱ افزایش یافته است. در این دهه، اتریوم تبدیل به بزرگ‌ترین بلاک چین امور مالی غیرمتمرکز (DeFi) شد و هم‌اکنون نزدیک به ۸۵ میلیارد دلار ارزش قفل‌شده (TVL) دارد. ویتالیک بوترین، هم‌بنیان‌گذار اتریوم، نسخه اولیه وایت‌پیپر این پروژه را در سال ۲۰۱۳ منتشر کرد. اتریوم در ICO خود ۱۸.۳ میلیون دلار جذب سرمایه کرد و در ۲۰۱۵ به‌ عنوان بلاک چینی برای قراردادهای هوشمند آغاز به کار کرد. ارز دیجیتال اتر اکنون پس از بیت کوین دومین ارز دیجیتال بزرگ جهان از نظر ارزش بازار محسوب می‌شود.

لحظات سرنوشت‌ساز؛ شکاف بزرگ اتریوم

در آوریل ۲۰۱۶، پروژه DAO به‌ عنوان یک صندوق سرمایه‌گذاری غیرمتمرکز راه‌اندازی شد تا دارندگان توکن درباره نحوه سرمایه‌گذاری‌ها رأی دهند. اما دوام نیاورد؛ تنها در ژوئن ۲۰۱۶ حدود ۶۰ میلیون دلار از آن هک شد. در این دهه چندین پروژه مبتنی بر اتریوم هدف حمله قرار گرفتند؛ اما این هک نقطه عطفی در تاریخ اتریوم بود. توسعه‌دهندگان و جامعه تصمیم گرفتند به‌طور جنجالی بلاک چین را هاردفورک کنند و به زمان قبل از سرقت بازگردانند. این تصمیم باعث جدایی زنجیره اتریوم شد: زنجیره جدید با حمایت اکثر جامعه و برند اتریوم ادامه یافت؛ اما گروه کوچکتری بلاک چین اصلی را حفظ کردند که اکنون به‌نام اتریوم کلاسیک شناخته می‌شود.

رونق ICOها؛ آغاز رشد افسارگسیخته

با ظهور استاندارد ERC-20، اتریوم تبدیل به بستر اصلی عرضه اولیه سکه (ICO) شد. برخی پروژه‌ها واقعی بودند و از این بستر برای شروع شبکه‌های خود استفاده کردند؛ هرچند خیلی‌ها هم بی‌فایده بودند. قیمت اتر کمتر از ۱۰ دلار در ابتدای ۲۰۱۷ بود و در ژانویه ۲۰۱۸ به اوج تاریخی ۱۴۵۰ دلار رسید. به‌طور همزمان، بیت کوین نیز مرز ۱۹ هزار دلار را رد کرد.

تب و تاب ICOها به توکن‌های بی‌همتا (NFT) و بازی‌های مبتنی بر اتریوم هم سرایت کرد. بازی کریپتوکیتیز که در آن کاربران می‌توانستند گربه‌های کارتونی جمع‌آوری و پرورش دهند، در اواخر ۲۰۱۷ آن‌قدر محبوب شد که شبکه اتریوم را دچار اختلال و ازدحام کرد.

موج نظارتی و شروع زمستان کریپتو

اوایل ۲۰۱۸، نهادهای نظارتی مقابله با عرضه‌های اولیه غیرمجاز را آغاز کردند. کمیسیون بورس و اوراق بهادار آمریکا با شکایت و احضار، به تعقیب بسیاری از ICOها پرداخت. بیشتر پروژه‌های ICO شکست خوردند و قیمت‌ها سقوط کرد؛ طوری‌که اتر تا دسامبر ۲۰۱۸ به حدود ۸۵ دلار رسید. اتر در بیشتر سال ۲۰۱۹ بین ۱۰۰ تا ۳۰۰ دلار معامله شد؛ سالی که به «زمستان کریپتو» معروف شد. توسعه‌دهندگان روی زیرساخت و پروژه‌هایی مانند MakerDAO، Compound و Uniswap کار کردند و پایه یک نظام مالی جدید مبتنی بر قراردادهای هوشمند را بنا نهادند.

تابستان دیفای؛ شکوفایی مجدد اتریوم

اواسط ۲۰۲۰، اتریوم پس از رکود ICOها به زیرساخت اصلی دیفای تبدیل شد. پروژه Compound توکن حکمرانی خود را (COMP) عرضه کرد و تب «ییلد فارمینگ» را به راه انداخت که کاربران را به قفل کردن دارایی‌ها در پروتکل‌های دیفای تشویق می‌کرد. کارمزدها (گس) افزایش پیدا کرد و قیمت اتر هم صعودی شد و تا پایان سال به بیش از ۷۵۰ دلار رسید.

دومین موج رشد اتریوم از طریق آثار هنر دیجیتال و میم‌ها رقم خورد؛ NFTها در سال ۲۰۲۱ تبدیل به مد شدند و پروژه‌هایی مثل کریپتوپانکس و Bored Ape Yacht Club، آواتارهای پیکسلی را به نماد جایگاه اجتماعی بدل کردند. در مارس ۲۰۲۱، بپِل، هنرمند دیجیتال، اثری NFT به قیمت ۶۹ میلیون دلار فروخت. سایت OpenSea به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار NFT، رکورد حجم معاملات را شکست و از موفق‌ترین DAppهای اتریوم شد. افراد مشهور، برندها و اینفلوئنسرها به اتریوم هجوم آوردند و این بلاک چین در مرکز توجه فرهنگ عامه قرار گرفت.

اتر در نوامبر ۲۰۲۱ به رکورد تاریخی ۴٬۸۹۱ دلار رسید. اما حجم بالا نشان داد محدودیت‌های اتریوم جدی است؛ کارمزد گس برای کاربران عادی غیرقابل‌تحمل شد و تراکنش‌ها شکلی لوکس یافتند. سال ۲۰۲۲ برای کل بازار کریپتو سخت بود. موج سقوط پروژه‌هایی نظیر Terra و فروپاشی صرافی FTX بازار را به هم ریخت و ارزش بازار میلیاردها دلار سقوط کرد. قیمت اتر از ۳٬۸۰۰ دلار در ژانویه به حدود ۱٬۰۰۰ دلار در ژوئن افت کرد و بحران نقدینگی بازار را فرا گرفت.

در این اوضاع، اتریوم یکی از بزرگ‌ترین به‌روزرسانی‌های تاریخ بلاک چین را با موفقیت اجرا کرد: در ۱۵ سپتامبر ۲۰۲۲، انتقال از مکانیزم اثبات کار (PoW) به اثبات سهام (PoS) را به پایان رساند، که به «مرج» معروف است.

ورود لایه دوم‌ها و تسلط مؤسسات

پس از فعال شدن PoS، توسعه‌دهندگان به سراغ راهکارهای لایه دوم رفتند؛ پروژه‌هایی مثل آربیتروم، آپتیمیزم و zkSync برای انجام تراکنش‌ها خارج از زنجیره اصلی و با تکیه بر امنیت اتریوم راه‌اندازی شدند. این پروژه‌ها موج تازه‌ای از فعالیت کاربران را به امید دریافت ایردراپ به‌همراه آوردند. در مارس ۲۰۲۳، ایردراپ مورد انتظار آربیتروم منتشر شد و توکن ARB به کاربران اولیه تعلق گرفت. آپتیمیزم هم در ادامه ایردراپ‌های بیشتری انجام داد.

در همین حال، استیکینگ نقدشونده توسط توکن‌هایی مثل Lido، RocketPool و cbETH به متداول‌ترین روش برای استیک کردن اتر تبدیل شد و به کاربران اجازه داد ضمن دریافت سود استیکینگ، نقدشوندگی دارایی خود را حفظ کنند.

در فاصله با اوج ۲۰۲۱، فعالیت دیفای و NFTها کاهش یافته است. قیمت اتر ابتدای ۲۰۲۴ حدود ۱٬۲۰۰ دلار بود و تا پایان سال به ۲٬۳۰۰ دلار رسید. راهکارهای لایه دوم در ۲۰۲۴ رشد چشمگیری داشتند و زنجیره‌هایی مثل Base، Mantle، Blast و zkSync محیط‌های ایزوله‌ای ایجاد کردند. هر لایه دوم صرافی غیرمتمرکز و استخر نقدینگی خودش را داشت و دارایی‌هایی نظیر ETH و USDC به‌طور راحت قابل جابجایی مابین شبکه‌ها نبود.

ارتقای EIP-4844 در مارس ۲۰۲۴ انجام شد و هزینه‌ها را کم و انتقال به رول‌آپ‌ها را تسریع کرد؛ اما پل زدن میان شبکه‌های لایه دوم هنوز دشوار و ناکارآمد بود. کاربران به‌ خاطر ایردراپ‌ها بین شبکه‌ها مهاجرت می‌کردند و این امر باعث پراکندگی نقدینگی شد.

اتریوم توانست مقیاس‌پذیری تراکنش‌ها را افزایش دهد؛ اما این رشد، مشکلاتی مانند پراکندگی نقدینگی و کاهش یکپارچگی اکوسیستم دیفای را به‌همراه داشت. در عین‌حال، توجه مؤسسات مالی به اتریوم دوباره شعله‌ور شد. تصویب و عرضه صندوق‌های قابل معامله اتریوم (ETF) در آمریکا، توجه سرمایه‌گذاران سازمانی را جلب کرد. پس از سال‌ها انتقال فعالیت به لایه دوم، بنیاد اتریوم بر لزوم تمرکز مجدد بر لایه پایه تأکید کرد و ETFهای اتر در آمریکا محبوب شدند. تا میانه سال، ورود سرمایه به ETFهای اتر از بیت کوین پیشی گرفت و صادرکنندگان این صندوق‌ها به فکر استیک کردن اتر هم افتادند.

در همین زمان، شرکت‌های عمومی شروع به الگوبرداری از استراتژی بیت کوینی مایکرواستراتژی با اتریوم کردند. اتر در آوریل ۲۰۲۵ تا زیر ۱۵۰۰ دلار سقوط کرد؛ زیرا بنیاد اتریوم با تغییرات مدیریتی روبه‌رو بود. اما علاقه مجدد مؤسسات، قیمت اتر را حالا تا حدود ۳٬۸۰۰ دلار افزایش داده است.