آیا بحران بانکی و سقوط روبل اقتصاد روسیه را تهدید می‌کند؟

نشانه‌های بحران برای روبل – تحلیل کومرتس‌بانک

ما مدت‌هاست که استدلال می‌کنیم نرخ ارز روبل نسبت به ارزهای سخت (مانند دلار آمریکا یا یورو)، یک «راه‌حل فنی» یا نرخ ارز مصنوعی است. دلیل این امر آن است که بانک مرکزی روسیه و صرافی مسکو خود تحت تحریم هستند و امکان معامله مستقیم با ارزهای سخت را ندارند. چنین نرخ ارزی به اندازه‌ای که انتظار می‌رود، به اخبار بنیادی واکنش نشان نمی‌دهد.

با این وجود، نرخ ارز روبل از طریق ارزهای واسطه مثل یوان چین (CNY)، همچنان ارتباط ضعیفی با عوامل بنیادی دارد، چرا که نقل و انتقال سرمایه در این بخش‌ها باز است. باید میان این نرخ‌های متقاطع، هماهنگی کلی وجود داشته باشد؛ مثلاً نرخ روبل نسبت به یوان و روبل نسبت به دلار باید با هم یک نرخ منطقی دلار به یوان را نتیجه دهد.

به همین دلیل، شوک‌های بزرگ بنیادی همچنان می‌توانند بر نرخ دلار به روبل اثرگذار باشند. یکی از این ریسک‌ها که اخیراً توسط مقامات بانکی روسیه مطرح شده، نگرانی از وقوع یک بحران بانکی سیستماتیک طی ۱۲ ماه آینده است. بر اساس گزارشی از بلومبرگ، این هشدار به دلیل کاهش نظم در پرداخت‌ها، افزایش وام‌های معوق، و افت تقاضای تسهیلات مطرح شده است.

در حالی که بانک مرکزی روسیه با این هشدارهای شدید مخالف است و معتقد است نظام بانکی همچنان سودآور است (حتی تا ماه مه ۲۰۲۵)، لحن این بانک کمی تغییر کرده است. رئیس بانک مرکزی، الویرا نابیولینا، اشاره کرده که سودهای بالای بانکی سال ۲۰۲۴ در سال ۲۰۲۵ تکرار نخواهد شد. بانک مرکزی اکنون به عدم تعادل‌های رو به افزایش اذعان دارد و از بانک‌ها خواسته ذخیره‌گیری را افزایش داده، مدیریت ریسک را بهبود بخشند و از بالا بردن بیش از حد سرمایه اجتناب کنند تا جلوی ریسک‌های اعتباری فزاینده را بگیرند.

زمینه اقتصادی نیز منفی شده است: رشد تولید ناخالص داخلی روسیه از ۲۰۲۴ تا سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ به شدت کاهش یافته و فقط بخش‌های انرژی و مرتبط با جنگ روند مثبت دارند، در حالی که سرمایه‌گذاری خصوصی کاهش یافته است. حتی در بخش دولتی نیز سود نفت و گاز با افت قیمت نفت کاهش یافته است.

اوضاع با بیان گاه‌به‌گاه واژه «رکود» توسط برخی مقامات پیچیده‌تر شده است. برای نمونه، وزیر اقتصاد، ماکسیم رشنتنیکوف، در انجمن سن‌پترزبورگ هشدار داد کشور در آستانه رکود است و به کاهش شدید شاخص‌های پیش‌نگر، رکود درآمد واقعی و کاهش سرمایه‌گذاری اشاره کرد. نابیولینا و وزارت دارایی اما با این دیدگاه موافق نیستند و معتقدند که اقتصاد پس از دوره رونق ناشی از هزینه‌های جنگ، در حال بازگشت به حالت طبیعی است و این تعدیل قابل مدیریت خواهد بود.

این اختلاف‌نظرها احتمالاً نشان‌دهنده نگرانی‌های عمیق‌تر درباره دوره پساجنگ است؛ اینکه آیا دولت توان ادامه حمایت از اقتصاد برخلاف تحریم‌ها و تسلط صنایع نظامی را دارد یا خیر.

یکی از نشانه‌های بارز فشارهای عمیق‌تر، افزایش کنترل متمرکز دولت است؛ به طوری که دولت کنترل خود بر دارایی‌های استراتژیک را از طریق ملی‌سازی و مصادره‌های قضایی افزایش داده است. این اقدامات شاید برای پنهان کردن ضعف یا ورشکستگی شرکت‌ها باشد، ولی بحران بانکی در مقیاس وسیع قابل پنهان‌ کردن نیست.

به گفته کومرتس‌بانک، پیش‌بینی قطعی در مورد احتمال وقوع یک بحران سیستماتیک غیرممکن است. هدف مقاله تاکید بر این است که اکنون ریسک‌ها نسبت به بعد از سه‌ماهه اول ۲۰۲۵ افزایش یافته است. همچنین تأکید می‌شود که حتی اگر نرخ ارز روبل مصنوعی باشد، در صورت تشدید تنش‌های مالی، کاهش شدید ارزش روبل کاملاً محتمل است.