آیا دوران یکه‌تازی دلار به پایان رسیده است؟ جهان در آستانه تحول ارزی
مفاهیم کلیدی- سهم دلار در ذخایر جهانی به پایین‌ترین سطح چند دهه اخیر رسیده است.
- کشورها و سرمایه‌گذاران به سمت جایگزین‌هایی مثل یورو و طلا حرکت می‌کنند.
- سیاست‌های ترامپ و بی‌ثباتی اقتصادی اعتماد به دلار را کاهش داده است.
پایان دوران دلار؛ چه بر سر ارز آمریکا می‌آید؟
دهه‌هاست که دلار آمریکا اساس نظام مالی جهانی بوده است. بیش از نیمی از ذخایر ارزی جهان، بخش عمده‌ای از تجارت بین‌المللی و وام‌ها با دلار آمریکا گره خورده‌اند. اما در سال ۲۰۲۵، نشانه‌های نگران‌کننده‌ای دیده می‌شود: کاهش نرخ برابری دلار، افت اطمینان سرمایه‌گذاران و تلاش کشورها برای فاصله گرفتن از وابستگی به دلار.
اگرچه هنوز برای صحبت از پایان کامل دوران دلار زود است، اما یک نکته روشن است: جهان وارد فاز جدیدی از بازآرایی ارزی شده است. چه عواملی پشت تضعیف دلار هستند و این موضوع چه پیامدهایی برای اقتصاد جهانی دارد؟
کاهش بی‌سابقه شاخص دلار و دلایل آن
در سال ۲۰۲۵، شاخص دلار (DXY) که ارزش دلار را در مقابل سبدی از ارزهای اصلی اندازه‌گیری می‌کند، ۱۰٪ کاهش یافت؛ این بیشترین کاهش سالانه از سال ۲۰۰۳ تاکنون است. دلایل این افت، پیچیده هستند: کندی رشد اقتصاد آمریکا، انتظار برای کاهش نرخ بهره توسط فدرال‌رزرو و بی‌ثباتی سیاسی که به واسطه سخنان دونالد ترامپ و تغییر مداوم تعرفه‌های تجاری علیه تقریباً همه کشورها تشدید شده است.
دلار آمریکا نسبت به یورو، فرانک سوئیس و ین ژاپن ضعیف‌تر شده است. برای مثال، نرخ یورو به ۱.۱۷ رسیده و نرخ فرانک سوئیس نیز به بالاترین سطح از سال ۲۰۲۱ تا کنون صعود کرده است. سرمایه‌گذاران به سمت دارایی‌های امن مثل طلا روی آورده‌اند.
نگرانی‌ها درباره تضعیف استقلال فدرال‌رزرو نیز افزایش یافته است؛ سخنان ترامپ در مورد "انتصاب دوباره" رئیس فدرال‌رزرو و وارد کردن فشار برای کاهش نرخ بهره زمانی که وضعیت اقتصادی آن را ایجاب نمی‌کند، بی‌اعتمادی را بیشتر کرده است.
نمودار افت ارزش دلار
افزایش روند دلارزدایی و کاهش سهم دلار
کاهش ارزش دلار در اقتصاد جهانی دیگر مقطعی به نظر نمی‌رسد. شمار بیشتری از کشورها و سرمایه‌گذاران به دنبال کاهش وابستگی به ارز آمریکا هستند؛ فرآیندی که به «دلارزدایی» معروف است.
بر اساس آخرین نظرسنجی‌ها در سال ۲۰۲۵، حدود ۷۰٪ از فعالان بازار اعلام کردند دیگر تمایلی به سرمایه‌گذاری در دلار ندارند که دلیل اصلی آن افزایش ریسک‌های ژئوپلتیکی ناشی از سیاست‌های آمریکا است. این رقم در سال ۲۰۲۴ تنها ۳۱٪ بود، مسئله‌ای که نشان‌دهنده افت شدید اعتماد به دلار طی یک سال است.
سرمایه‌گذاران به جای دلار به دارایی‌های جایگزین رو آورده‌اند. برای نمونه، ۳۲٪ اعلام کرده‌اند که در ۱۲ تا ۲۴ ماه آینده سرمایه‌گذاری در طلا را افزایش خواهند داد، که بالاترین میزان در پنج سال اخیر است. طلا بار دیگر به عنوان یک دارایی امن هنگام بحران‌ها مطرح شده است.
همچنین، حدود ۱۶٪ گفته‌اند سهم یورو را در سبد سرمایه‌گذاری خود افزایش می‌دهند که بیش از دو برابر میزان سال ۲۰۲۴ (معادل ۷٪) است؛ این امر نشان‌دهنده تقویت یورو به عنوان جایگزینی جدی برای دلار، به‌ویژه با بهبود وضعیت اقتصادی اتحادیه اروپا و ثبات سیاست‌های بانک مرکزی اروپاست.
بانک‌های مرکزی کشورهای مختلف نیز به طور فعالانه سهم دلار را در ذخایر ارزی خود کاهش داده‌اند. سهم دلار در ذخایر ارزی جهان به ۵۹٪ رسیده که پایین‌ترین سطح در چند دهه اخیر است. به موازات آن، اهمیت سایر ارزها و طلا رو به افزایش است.
همچنین، فرآیند دلارزدایی در روابط بین دولتی نیز مشهود است. کشورهای عضو بریکس و برخی اقتصادهای دیگر توافقنامه‌های دوجانبه تجارت با ارزهای ملی را امضا می‌کنند و از دلار عبور می‌کنند. این اقدام هم هزینه تراکنش‌ها را کاهش می‌دهد و هم اثرگذاری تحریم‌های آمریکا را کاهش می‌دهد.
سیاست‌های ترامپ و اثرگذاری بر دلار
سیاست‌های رئیس‌جمهور دونالد ترامپ تأثیر زیادی بر نگاه جهانی به دلار و نیز سیاست اقتصادی داخلی آمریکا دارند. به‌ویژه انتقادهای پی‌درپی او از نظام فدرال‌رزرو و رئیس آن، جروم پاول، نگرانی‌هایی درباره استقلال این بانک مرکزی ایجاد کرده است.
ترامپ بارها از فدرال‌رزرو خواسته نرخ بهره را برای حمایت از رشد اقتصادی کاهش دهد و تهدید کرده در صورت بی‌توجهی به خواسته‌هایش رهبری جدید منصوب می‌کند. این اظهارات موجب افزایش نوسان در بازار ارز و کاهش اطمینان سرمایه‌گذاران شده است.
علاوه بر این، سیاست‌های تعرفه‌ای و تجاری ترامپ، خصوصاً جنگ تجاری با چین، ریسک‌ها و عدم اطمینان بیشتری را متوجه اقتصاد آمریکا کرده است. افزایش تعرفه‌ها موجب بالا رفتن هزینه‌های شرکت‌ها و افزایش انتظارات تورمی شده که مستقیماً بر سیاست پولی و نرخ ارز دلار تاثیر گذاشته است.
در نهایت، سیاست‌های ترامپ اثری ترکیبی ایجاد کرده‌اند: از سویی رشد اقتصادی بلندمدت را تحریک کرده‌اند اما از سوی دیگر بی‌ثباتی و ابهام را افزایش داده‌اند که نتیجه‌اش تضعیف نرخ دلار و جایگاه آن بوده است.
آینده دلار و نظام پولی چندقطبی
با توجه به نقش دلار در نظام مالی جهانی و نقدشوندگی بالای آن، انتظار می‌رود طی سال‌های آینده همچنان «اصلی‌ترین ارز ذخیره‌ای جهان» باقی بماند. با این حال، سهم دلار در ذخایر جهانی به آرامی در حال کاهش است.
جهان به سمت یک نظام ارزی چندقطبی حرکت می‌کند؛ جایی که یورو، یوان چین و ارزهای دیجیتال ملی (CBDC) در کنار دلار نقش خواهند داشت. این جایگزین‌ها سریع‌تر در حال قدرت گرفتن هستند و بتدریج بخشی از تاثیر دلار را از آن می‌گیرند.
سناریوهای احتمالی پیش رو شامل کاهش تدریجی سهم دلار، ظهور چند ارز ذخیره‌ای کلیدی و حتی کاهش سریع اعتماد به دلار به دلیل ریسک‌های سیاسی و اقتصادی داخلی در آمریکا است.
برای آمریکا، این روند به معنای افزایش احتمالی هزینه‌های استقراض و نیاز به تطبیق سیاست‌های اقتصادی است.
