پشت پرده رشد شگفت‌انگیز روبل روسیه در ۲۰۲۵؛ آیا سقوط در راه است؟
مفاهیم کلیدی- ارزش روبل روسیه در سال ۲۰۲۵ علیه بیشتر ارزهای جهان رشد بی‌سابقه‌ای داشته است.
- قدرت فعلی روبل عمدتاً نتیجه کنترل‌های مالی و سیاست‌های مصنوعی بانک مرکزی است.
- کارشناسان از شکنندگی این روند و احتمال تضعیف روبل تا پایان سال خبر می‌دهند.
روبل روسیه: قوی‌ترین ارز سال ۲۰۲۵ تاکنون، اما به چه قیمتی؟
روبل روسیه (RUB) در نیمه نخست سال جاری همه را شگفت‌زده کرد و به یکی از بهترین ارزهای جهان تبدیل شد. این موفقیت شاید در نگاه اول برای اقتصادی که تحت تحریم‌های غربی است و به علت جنگ ولادیمیر پوتین در اوکراین و کاهش صادرات نفت دچار مشکل شده، عجیب به نظر برسد. اما پشت این عملکرد قوی روبل، واقعیتی نهفته است که حتی می‌تواند در میان‌مدت نگرانی‌هایی را ایجاد کند.
عملکرد برجسته روبل در مقابل ارزهای عمده جهان
روبل روسیه در نیمه اول سال ۲۰۲۵ جهشی چشمگیر داشت و اکثر ارزهای جهان را پشت سر گذاشت. به‌ویژه در مقابل ارزهای گروه G10 شاهد تقویت قابل توجهی بود. هم‌اکنون ارزش هر دلار آمریکا حدود ۷۸ روبل است، در حالی که در ابتدای سال این نرخ ۱۱۳ روبل بود. روبل نسبت به دلار آمریکا که عملکرد بسیار ضعیفی داشت، ۳۱.۱ درصد تقویت شد. این روند صعودی نسبت به تمام ارزهای اصلی G10 نیز مشاهده شد؛ ۲۷.۴ درصد در مقابل دلار کانادا (CAD)، ۲۵.۱ درصد در برابر ین ژاپن (JPY)، ۲۴.۶ درصد در مقایسه با پوند انگلیس (GBP)، ۲۲.۱ درصد مقابل یورو (EUR)، ۲۱.۷ درصد نسبت به فرانک سوئیس (CHF) و ۱۹.۹ درصد در برابر کرون سوئد (SEK).
این عملکرد حتی از طلا نیز پیشی گرفته که طی همین مدت ۲۳ درصد برابری با دلار آمریکا افزایش یافته است.
این رشد پس از چند سال کاهش ارزش روبل و در شرایط نامساعد اقتصادی رخ داده است؛ جنگ طولانی پوتین در اوکراین، تحریم‌های غربی، کاهش صادرات نفت و انزوای مالی. این تناقض ظاهری باعث علاقه و همچنین تردید در بین اقتصاددانان و سرمایه‌گذاران شده است. سوال اصلی اینجاست: آیا صعود روبل نشانه واقعی بهبود اقتصادی است یا نتیجه‌‌ی سیاست‌های مصنوعی اقتصادی؟
سیاست‌های مصنوعی عامل اصلی قدرت روبل
قدرت روبل عمدتاً مصنوعی است و حاصل سیاست‌های محدودکننده اقتصادی و مالی می‌باشد. بانک مرکزی روسیه نرخ بهره کلیدی را در سطح بسیار بالای ۲۰ درصد نگه داشته تا با تورمی که بالای ۱۰ درصد است مقابله و ارزش روبل را تثبیت کند.
نرخ‌های بهره بالا باعث کاهش اعتبارات داخلی، محدود شدن مصرف و کاهش واردات می‌شوند که در نهایت تقاضا برای ارز خارجی را کم می‌کند. علاوه بر آن، کنترل‌های شدید بر سرمایه، از خروج فراگیر سرمایه جلوگیری می‌کند و صادرکنندگان عمده، به‌ویژه در بخش انرژی، ملزم به بازگشت درآمدهای ارزی و تبدیل آن به روبل در بازار داخلی هستند. این روند به صورت مکانیکی، تقاضا برای روبل را افزایش می‌دهد و به رشد ارزش آن کمک می‌کند.
طبق گزارش کامرزبانک، این عملکرد روبل بازتاب‌دهنده واقعیت بازار نیست، زیرا معاملات ارزی در بازار مالی روسیه تحریم شده و نرخ‌های USD/RUB یا EUR/RUB دیگر به‌طور واقعی شناور نیستند. تحلیل‌گر ارز کامرزبانک، تاتا غوس توضیح می‌دهد: «روبل روسیه بر اساس نرخ مبادله تکنیکی و مصنوعی حرکت می‌کند که فقط به میزان محدودی به شاخص‌های بنیادی واکنش نشان می‌دهد.»
عوامل خارجی موثر بر قدرت روبل
علاوه بر عوامل داخلی، شرایط خارجی نیز تأثیرگذار بوده‌اند. بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید و اتخاذ سیاست‌های تجاری تهاجمی، ارزش دلار آمریکا را تضعیف و جذابیت آن به‌عنوان دارایی امن را کاهش داده است. همچنین بازارها احتمالا منتظر کاهش تحریم‌های غرب، در صورت پیشرفت مذاکرات صلح بین مسکو و کی‌یف هستند؛ موضوعی که با تماس تلفنی اخیر ترامپ و پوتین تقویت شده است. انتظارات مبنی بر آتش‌بس، اعتماد برخی سرمایه‌گذاران را جلب کرده که دارایی‌های پربازده روسی را فرصتی برای کسب سود از تفاوت نرخ بهره (carry trade) می‌دانند.
با این حال کامرزبانک هشدار می‌دهد که بازار روسیه بیش از حد خوشبین است و حصول توافق صلح سریع یا رفع تحریم‌ها، حتمی نیست.
عواقب منفی قدرت مصنوعی روبل برای اقتصاد روسیه
در حالی که تقویت روبل ظاهری مطلوب در نمودارها دارد، اما مشکلات زیادی برای بودجه دولت روسیه ایجاد کرده است. بودجه فدرال روسیه به درآمدهای نفت و گاز که بر اساس دلار تعیین می‌شوند متکی است، اما با روبل گران‌تر هر دلار حاصل از صادرات معادل روبل کمتری می‌شود و درآمدها کاهش می‌یابد. به همین دلیل، دولت مجبور به برداشت از صندوق ثروت ملی برای پوشش کسری بودجه شده که طبق داده‌های وزارت دارایی، تنها در سه ماه نخست امسال به بیش از ۲۰۰۰ میلیارد روبل (معادل ۱ درصد تولید ناخالص داخلی) رسیده است. در حال حاضر افزایش مالیات و کاهش هزینه‌های غیرضروری در دستور کار قرار گرفته است.
علاوه بر این، صادرات‌کنندگان روسی نیز با مشکل مواجهند و حاشیه سود آن‌ها کاهش یافته است. نه تنها بخش نفت، بلکه غول‌های آلومینیوم و صنایع فلزی نیز با کاهش درآمد و افزایش هزینه‌های روبلی روبرو شده‌اند.
به‌رغم این دستاوردهای چشمگیر، بسیاری از تحلیل‌گران معتقدند روبل بیش از حد ارزش‌گذاری شده و تا پایان ۲۰۲۵ احتمالاً تضعیف می‌شود. پیش‌بینی می‌شود نرخ دلار به روبل بین ۹۵ تا ۱۰۰ باشد. اگر توافق صلح با اوکراین امضا شود، لغو کنترل سرمایه می‌تواند خروج ناگهانی سرمایه و کاهش سریع ارزش روبل را به دنبال داشته باشد و بانک مرکزی را وادار به کاهش نرخ بهره کند، تا اقتصادی را که خارج از بخش نظامی دچار رکود شده، احیا نماید.
چشم‌انداز رشد اقتصادی روسیه و آینده روبل
تولید ناخالص داخلی روسیه که عمدتاً به کمک هزینه‌های دفاعی رشد کرده، نشانه‌هایی از کاهش شتاب خود را نشان می‌دهد. رشد اقتصادی روسیه در سه ماهه اول به ۱.۴ درصد کاهش یافته و صندوق بین‌المللی پول، نرخ رشد سالانه را برای کل سال ۲۰۲۵ برابر ۱.۵ درصد و برای سال ۲۰۲۶، معادل ۰.۹ درصد پیش‌بینی کرده است. همچنین تعداد ورشکستگی شرکت‌های غیرنظامی رو به افزایش است.
همان طور که روزنامه آنلاین مدوزا و بانک کامرزبانک گزارش داده‌اند، پیش‌بینی گلدمن ساکس برای تابستان همین امسال نرخ ۱۰۰ روبل برای هر دلار است. تحلیل‌گران بانک مرکزی روسیه نیز در آوریل متوسط نرخ ۹۵.۲ روبل را برای ۲۰۲۵ تخمین زده‌اند. وزارت توسعه اقتصادی روسیه انتظار کاهش نرخ روبل تا ۹۸.۷ در پایان سال را دارد و پیش‌بینی کامرزبانک برای پایان سال ۹۵ و پایان ۲۰۲۶ معادل ۱۲۵ روبل است.
افزایش قدرت روبل فقط به صورت موقت توانست جلوی تورم را بگیرد، واردات را مقرون‌به‌صرفه‌تر کند و بانک مرکزی روسیه را به ثبات نسبی برساند. اما این ثبات بر پایه کنترل اقتدارگرایانه، بدهی رو به رشد، وابستگی به صادرات انرژی، مشکلات جمعیت و انزوای اقتصادی بنا شده و مدل اقتصادی روسیه را از استانداردهای اقتصاد آزاد دورتر می‌کند.
در نهایت، سرنوشت روبل روسیه در ماه‌های آینده شاید بیشتر به تصمیمات سیاسی دولت کرملین و شخص ولادیمیر پوتین درباره جنگ اوکراین بستگی داشته باشد تا عوامل اقتصادی بازار.
