اوراق مشارکت چیست و نحوه خرید و فروش آن در بازار سرمایه ایران
-min.jpg&w=1080&q=75)
اوراق مشارکت ، اوراقی است که دولت، پس از انقلاب اسلامی به منظور تامین منابع مالی اقدام به انتشار آنها نمود. قوانین مربوط به انتشار این اوراق در مهر ماه سال 1376 توسط مجلس شورای اسلامی به تصویب رسید و در شهریور ماه سال 1377 به پیشنهاد امور اقتصادی و دارایی به اجرا درآمد. این اوراق به منظور کنترل بازار پول و تامین منابع مالی پروژهها مورد استفاده قرار میگیرند.
اوراق مشارکت چیست؟
اوراق مشارکت ، به اوراقی گفته میشود که براساس قانون به صورت بانام و بینام منتشر میشوند. این اوراق در زمان مشخص و به قیمت اسمی در اختیار خریداران قرار میگیرند. خریداران این اوراق با توجه به قیمت و زمان مورد نظر اقدام به خرید آنها مینمایند. به عبارت دیگر، این اوراق نوعی بدهی است که ناشر با انتشار آنها متعهد میشود، براساس زمان تعیین شده، وجه مشخصی را به عنوان سود اوراق به خریدار پرداخت نماید. خرید و فروش اوراق مشارکت به صورت مستقیم یا توسط سازمان بورس اوراق بهادار انجام میشود.

شرکت های مجاز به انتشار اوراق مشارکت
برخی شرکتها به منظور تأمین منابع مالی، تولید، توسعه طرحهای خدماتی و ساختمانی، تامین مواد اولیه و… اقدام به انتشار اوراق مشارکت مینمایند. شرکتهای دولتی، شهرداریها، مؤسسات و نهادهای عمومی غیردولتی، شرکتهای وابسته به دستگاههای ذکر شده، شرکتهای سهامی عام و خاص و شرکتهای تعاونی از جمله شرکتهای مجاز به انتشار این اوراق میباشند.
انتشار این اوراق به این صورت است که شرکتها پروژهای را ارائه میدهند؛ با ارزیابی این پروژه، مجوز انتشار اوراق، مطابق با قانون صادر میشود. شرکتهای منتشر کننده این اوراق، معمولاً میزان سوددهی را 3% تا 5% بیشتر از سود بانکی در نظر میگیرند. این کار، اشتیاق سرمایهگذاران حقیقی و حقوقی برای سرمایهگذاری در خرید اوراق مشارکت را افزایش میدهد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد سایر اوراق به مقاله اوراق تسهیلات مسکن مراجعه کنید.
مهمترین عامل خرید اوراق مشارکت
مهمترین ویژگیهای این اوراق نسبت به سایر اوراق بهادار، تضمین در پرداخت سود میباشد. به عبارت دیگر، سرمایهگذاران این اوراق اطمینان دارند که در بازه زمانی تعیین شده، سود مشخصی به عنوان سود علیالحساب دریافت میکنند. این سود تضمینی را شرکتها تقبل نمیکنند؛ در نتیجه، تضمین این سود توسط بانکها و مؤسسات مالی و دولتی انجام میشود. با توجه به این شرایط، سرمایهگذاران از دریافت سود خود اطمینان کافی دارند. این امر سبب ترغیب سرمایهگذاران نسبت به خرید این اوراق میشود.
انواع اوراق مشارکت
اوراق منتشر شده در ایران به سه دسته کلی تقسیم میشوند:
- اوراق مشارکت بانک مرکزی
- اوراق مشارکت وزارتخانهها و شرکتهای دولتی
- اوراق مشارکت شرکتهای پذیرفته شده بورسی و غیربورسی
۱-اوراق مشارکت بانک مرکزی
این اوراق به منظور اجرای سیاستهای اقتصادی دولت، توسط بانک مرکزی منتشر میشوند؛ همچنین در سازمان بورس اوراق بهادار قابل معامله بوده و توسط بانکهای عامل، قابل بازخرید میباشند.
۲-اوراق مشارکت وزارتخانه ها و شرکت های دولتی
این اوراق به منظور تأمین منابع مالی پروژههای عمرانی، توسط وزارتخانهها و شرکتهای دولتی انتشار مییابند؛ این اوراق در سازمان بورس اوراق بهادار قابل معامله نبوده و توسط بانکهای عامل، قابل بازخرید میباشند.
۳-اوراق مشارکت شرکت های پذیرفته شده بورسی و غیر بورسی
این اوراق به منظور تأمین منابع مالی، توسط شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار منتشر شده و قابل معامله میباشند. این اوراق انواع مختلفی دارد، در ادامه به توضیح هر یک از آنها میپردازیم:
به کسر
سرمایهگذاری در این اوراق به صورت کوتاه مدت میباشد. سود این اوراق از تفاوت قیمت خریداری شده و قیمت زمان سررسید، به دست میآید.
با نام و بی نام بودن اوراق مشارکت
بی نام و بانام بودن این اوراق در اطلاعیه انتشار پیدا میکند. اوراق بانام تنها به نام خریدار بوده و در صورت گم شدن برگه، امکان خرید و فروش مجدد آن وجود ندارد؛ در صورتی که اوراق بی نام، همانند چک حامل میباشند؛ در نتیجه، نسبت به نگهداری آنها باید دقت کافی داشت.
قابل تبدیل بودن به سهام
اوراقی است که در زمان سررسید و یا افزایش سرمایه به سهم تبدیل میشوند. البته تصمیمگیری در مورد تبدیل اوراق به سهام در مجمع فوقالعاده صاحبان سهام تأیید شده و توسط ناشر انتشار مییابند.
قابل تعویض بودن با سهام
با سررسید زمان این اوراق، به جای پرداخت مبلغ اصلی، این اوراق با سهام سایر شرکتهای پذیرفته شده در سازمان بورس اوراق بهادار معاوضه میشوند. این اوراق، توسط شرکتهای سهامی عام منتشر میشوند.
تفاوتهای اوراق قرضه و اوراق مشارکت
با توجه به شباهتهای فراوانی که میان اوراق مشارکت و اوراق قرضه وجود دارد، تفاوتهایی نیز با یکدیگر دارند که به شرح زیر میباشند:
- اوراق مشارکت به منظور تأمین منابع مالی طرحها انتشار مییابند، در حالی که اوراق قرضه به صورت وام بوده و در خرید آنها الزامی به تامین منابع مالی نمیباشد.
- در اوراق مشارکت ، سودی با عنوان علیالحساب در پایان سررسید پرداخت میشود، در حالی که در اوراق قرضه چنین سودی وجود ندارد.
- ناشر اوراق مشارکت ، لازم است عملکرد اجرایی خود را در دوره مشخص بیان کند، در حالی که این کار برای ناشران اوراق قرضه الزامی نمیباشد.
- اوراق مشارکت تنها با مبلغ اسمی قابل انتشار است، در حالی که اوراق قرضه به کسر یا صرف نیز منتشر میشوند.
- پرداخت سود تضمینی اوراق مشارکت ، بر عهده دولت و یا ضامن آن میباشد، در حالی که در اوراق قرضه بر عهده خود شرکت میباشد.
نحوه خرید اوراق مشارکت
براساس دستورالعملها، لازم است ناشران، بانکی را به عنوان بانک اصلی معرفی کنند. پس از انجام این کار، سرمایهگذاران برای خرید به بانک مورد نظر مراجعه کرده و خرید خود را انجام میدهند. همچنین واریز سود دورهای و دریافت اصل وجه در پایان زمان سررسید، توسط بانک مربوطه انجام میشود. بنابر دستورالعملهای سازمان بورس اوراق بهادار، خریداران ملزم به دریافت کد سهامداری میباشند. قیمت اسمی این اوراق یک میلیون ریال میباشد. هر سرمایهگذار باید حداقل ۱۰ برگه (۱۰ میلیون ریال) خریداری کرده تا این اوراق به آنها تعلق گیرد.
این اوراق به دو صورت قابل معامله میباشند. زمانی که این اوراق، توسط دولت انتشار مییابند، سرمایهگذاران برای خرید و فروش آنها به بانک مراجعه میکنند؛ در صورتی که در برگه، عنوان بازخرید ذکر نشود، این اوراق قابل فروش نخواهند بود. زمانی که این اوراق، توسط سازمان بورس عرضه شود، خریداران میتوانند از طریق حساب آنلاین معاملاتی و یا سفارش اینترنتی اقدام به خرید و فروش نمایند.
نرخ سود اسمی سود، علیالحساب و سود قطعی
اوراق مشارکت از نظر پرداخت سود به دو دسته تقسیم میشوند:
– اوراق بدون پرداخت سود
– اوراق با پرداخت سود دورهای
در صورتی که این اوراق را در روزهای نخست خریداری کنید، نرخ سود دریافتی، سود اسمی خواهد بود. اگر خرید با توجه به قیمت عرضه و تقاضا انجام شود و اوراق تا زمان سررسید نگهداری شود، نرخ سود دریافتی، سود سررسید (ATM) میباشد.
سود تضمینی به صورت علیالحساب به سرمایهگذاران پرداخت میشود؛ به این صورت که در پایان پروژه و در زمان سررسید، ناشر وظیفه دارد سود پروژه را محاسبه نماید. در صورتی که سود پروژه بیشتر از سود علیالحساب باشد، مابهالتفاوت آن به خریدار پرداخت میشود. همچنین اگر سود پروژه کمتر از سود علیالحساب باشد، پرداخت خسارت و زیان بر عهده ضامن اوراق مشارکت میباشد. این اوراق هم در بازار بورس و هم در بازار فرابورس انتشار مییابند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه به سایت فرابورس به نشانی www.ifb.ir مراجعه نمایید.
کارمزد و مالیات خرید و فروش اوراق مشارکت
طبق ماده ۷ قانون نحوه انتشار اوراق مشارکت ، میزان مالیات تعلق گرفته به سود و مبلغ پرداختی این اوراق 5% میباشد. میزان کارمزد خرید ۰٫۰۰۰۷۲۶ و میزان کارمزد فروش ۰٫۰۰۰۷۷۴ و در مجموع، میزان کارمزد خرید و فروش ۰/۰۰۱۵ میباشد. افرادی که مشمول پرداخت مالیات میشوند،لازم است حداکثر به مدت ۱۰ روز پس از گذشت تاریخ پرداخت، نسبت به واریز اقدام نمایند. این واریزی به حسابی که توسط خزانهداری کل تعیین شده است، انجام و سی روز پس از تاریخ واریز به سازمان مالیات ارائه میشود. طبق مقررات، در عرضه اولیه اوراق مشارکت ، ناشر پذیرفته شده، کارمزد خرید و فروش را متقبل میشود.
جدولهای زیر کارمزد خرید و فروش در بازارهای مختلف را نشان میدهد:
شرکت بورس اوراق بهادار
نوع معامله | صکوک اجاره | اوراق مشارکت |
خرید | ۰٫۰۰۰۷۲۶ | ۰٫۰۰۰۷۲۶ |
فروش | ۰٫۰۰۰۷۷۴ | ۰٫۰۰۰۷۷۴ |
مجموع | ۰٫۰۰۱۵ | ۰٫۰۰۱۵ |
شرکت بازارگردانی و فرابورس ایران
نوع معامله | اوراق مشارکت ، صکوک اجاره، اوراق خزانه اسلامی |
خرید | ۰٫۰۰۰۷۲۶ |
فروش | ۰٫۰۰۰۷۷۴ |
مجموع | ۰٫۰۰۱۵ |
نوع معامله | انواع صکوک، اوراق مشارکت و گواهی سپرده در معاملات بازارگردان |
خرید | ۰٫۰۰۰۷۴۴۴ |
فروش | ۰٫۰۰۰۱۱۱۳ |
ویژگی های اوراق مشارکت
- این اوراق از طریق شعب بانکهای معرفی شده و یا از طریق کارگزاران بورس اوراق بهادار، قابل خرید و فروش میباشند.
- هر برگه از اوراق دارای قیمت اسمی ۱/۰۰۰/۰۰۰ ریال میباشد.
- هر برگه نشان دهنده میزان مشارکت خریدار در طرح سرمایهگذاری میباشد.
- سه روز پیش از زمان سررسید اوراق، نماد آن برای پرداخت سود متوقف و یک روز پس از پرداخت سود، این نماد بازگشایی میشود.
- سود تعلق گرفته به خریدار، توسط شرکت سپردهگذاری مرکزی به حساب بانکی مربوطه واریز میشود.
- بازارگردان وظیفه دارد تمام سفارشات فروش را به مبلغ اسمی در هر روز خریداری کند؛ در نتیجه، این اوراق از نقدشوندگی بالایی برخوردار میباشند.
- در صورتی که اوراق را زودتر از سه روز به فروش برسانید، کارمزد آن از سود حاصله کم شده و در نتیجه، بازده منفی خواهیم داشت.
- این اوراق به عنوان وثیقه میان طرفین معامله در قراردادهای مربوط به وزارتخانهها، موسسات و شرکتهای دولتی، شهرداریها و سایر دستگاههای اجرایی پذیرفته میشود.
اوراق مشارکت بخریم یا سهام؟
اوراق مشارکت برای افرادی که ریسکپذیری کمی دارند و مایل به کسب سود ثابت در سه ماه، شش ماه و یا یکسال هستند، مناسب میباشد؛ در صورتی که خرید سهم برای افراد ریسکپذیر و آشنا با نوسانات بازار بورس، مناسب میباشد. تفاوت اوراق و سهام شامل موارد زیر میباشد:
- خرید اوراق با زمان و سود تضمینی مشخصی همراه است، در حالی که سود سهام از طریق افزایش سرمایه و یا سود سالانه تأمین میشود.
- این اوراق تا زمان مشخصی معتبر بوده، در حالی که سهام زمان محدودی ندارد.
- حداقل میزان سرمایه گذاری در اوراق مشارکت ، یک میلیون تومان و در سهام پانصد میلیون تومان میباشد.
- این اوراق نیاز به صرف وقت و تحلیل برای کسب سود ندارند، در حالی که سهام نیازمند صرف وقت، تحلیل و پیگیری بازار میباشد.
- اوراق مشارکت ، دارای سود با ریسک کم و همچنین تضمین بازگشت سود میباشند، در حالی که سهام دارای ریسک و پتانسیل سود بالا و بدون تضمین بازگشت پول میباشد.
حال با توجه به مزیتها و ویژگیهایی که در خصوص سهام و اوراق مشارکت بیان شد، لازم است افراد شخصاً نسبت به خرید سهام یا اوراق تصمیمگیری نمایند.
نتیجه گیری
با توجه به مطالب گفته شده، خرید اوراق مشارکت ، نوعی سرمایهگذاری با سود و ریسک پذیری بسیار پایین و در واقع، نوعی سرمایهگذاری ایمن میباشد. سود حاصل از این اوراق نسبت به بانکها مناسبتر و همچنین، پرداخت سود آنها تضمین شده میباشد؛ زیرا در صورت زیان، سود علیالحساب از طرف دولت و یا ضامن اوراق، پرداخت خواهد شد. از دیدگاه شرکتها خرید اوراق بهترین روش برای تامین منابع مالی پروژهها میباشد. از این اوراق به عنوان وامی بلندمدت به همراه بازپرداخت تا زمان سررسید نیز استفاده میشود.
در این مقاله با بیان تفاوت اوراق مشارکت با سایر اوراق و سهم، این امکان برای سهامداران فراهم میشود که با توجه به خواستههای خود در مسیر سرمایهگذاری صحیح حرکت کنند.