برجام ، توافق هسته‌ای ایران؛ سرانجام برجام با پیروزی بایدن چه می‌شود؟

با روی کار آمدن دولت روحانی در مهر ماه 92، مذاکرات هسته‌ای ایران با اتحادیه اروپا و گروه 1+5 آغاز گردید. (گروه 1+5 شامل کشور‌های روسیه، چین، فرانسه، بریتانیا، آمریکا بعلاوه آلمان می‌باشد) . با توافق موقت هسته‌ای ژنو بر روی فعالیت هسته‌ای ایران، مذاکرات در نوامبر 2013 (آبان 92) آغاز شد و پس از 20 ماه با امضای توافق هسته‌ای لوزان به سرانجام رسید. این قرارداد بین المللی در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما تصویب گردید. ترامپ همان دوره به این قرارداد انتقاد نمود و آن را نوعی مماشات با دولت جمهوری اسلامی خواند. وی پس از رسیدن به قدرت به انتظار فرصتی برای خروج از این توافق ماند. در ادامه به این جزئیات بیشتر درخصوص سرانجام برجام و واکنش بایدن، ریاست جمهوری جدید آمریکا به این قرارداد می‌پردازیم.

برجام و تعهدات این توافق هسته‌ای به زبان ساده

طبق مطالب ذکر شده، این توافق هسته‌ای مابین ایران و گروه 1+5 بسته شده است تا برنامه جامعی برای فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی مشخص گردد. از تعهدات این قرارداد میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

تعهدات ایران

• پاکسازی ذخایر اورانیم غنی سازی شده
• قطع کردن 98 درصدی ذخیره سازی اورانیوم با غنای کم
• کاهش حدود دو سوم سانتریفیوژها به مدت 15 سال
• عدم غنی سازی اورانیوم بیش از 3/67 درصد
• عدم سخت راکتور آب سنگین و تاسیس غنی سازی اورانیوم جدید
• تبدیل دیگر تاسیسات طبق پروتکل الحاقی آژانس بین المللی انرژی اتمی به تاسیسات بی‌خطر
• اجازه دسترسی منظم آژانس به کلیه تاسیسات اتمی کشور
  
  در صورت اجرای این تعهدات توسط جمهوری اسلامی و همچنین تایید آژانس، کشورهای طرف قرارداد موظفند تمامی تحریم‌های علیه ایران را لغو نمایند.

علل خروج آمریکا از توافق هسته‌ای ایران

در پی به قدرت رسیدن ترامپ در 20 ژانویه 2017 ( یکم بهمن 95) کارشکنی‌های مداوم او به جهت لغو و خروج از برجام آغاز گردید. نپذیرفتن سیاست اوباما در این قرارداد و نگرانی عربستان و اسرائیل از تسلط ایران بر منطقه منجر گردید که او این توافق را کافی ندانسته و آن را مماشات با دولت ایران بخواند. وی با اینکه در دولت خود، دو مرتبه تصمیم به پایبندی به توافق هسته‌ای جمهوری اسلامی گرفت اما با متن و شرایط توافق موجود، موافق نبود. توافق مدنظر دولت ترامپ که به دنبال جایگزینی آن بود با توافق موجود 3 تفاوت اساسی داشت. در نهایت دولت آمریکا در 8 مِی 2018 (18 اردیبهشت 1398) از این قرارداد چندجانبه خارج گردید.

3 اصل مورد نظر آمریکا در برجام

به گفته برایان هوک (وکیل و سیاستمدار آمریکایی که رئیس گروه اقدام ایران منصوب گشته بود) آن‌ها به دنبال ایجاد توافقی جدید می‌باشند تا سه اصل زیر در آن قید گردد.

• فعالیت‌های صلح آمیز هسته ای نیازی به غنی سازی ندارد. از این رو ایران حق هیچگونه غنی‌سازی ندارد.
• توافق هسته‌ای موجود یک تعهد سیاسی مابین چندکشور است. توافق جدید باید به تصویب مجلس سنا نیز برسد و به معاهده تبدیل گردد.
• توافق مورد نظر ترامپ ، مسائل بیشتری اعم از فعالیت های موشکی ایران را نیز تحت الشعاع قرار داده و شامل می گردد.

تاثیرات و پیامدهای خروج از برجام

آمریکا با خروج خود از این قرارداد به دنبال تشدید تحریم‌های اقتصادی-سیاسی در ایران بود. با وجود این تحریم‌ها، مردم از حکومت داخلی ناراضی گشته و با اعتراضات احتمال فروپاشی نظام می‌رود. یکی دیگر از پیامدهای تحریم‌، می‌تواند اشتیاق جمهوری اسلامی به دستیابی سلاح هسته‌ای ‌باشد. در اینصورت آمریکا می‌تواند با دلیل قانع کننده‌ای به تجهیزات و تاسیسات ایران حمله کند. از نظر ترامپ این 2 هدف از طریق خروج از برجام میسر بود که از پیامدهای خروج از آن می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• افزایش قیمت‌ها
• رشد نرخ بیکاری
• ایجاد مشکل در بانکداری بین المللی
• کاهش شدید سرمایه گذاران خارجی
• ایجاد تنش در جامعه و قرار گرفتن مردم در دو جبهه موافق و مخالف حکومت
• ایجاد رقابت شدیدتر بین دو حزب اصولگرا و اصلاح طلب
• جریان‌های متناقض (دولت و نیروهای سپاه) در سیاست خارجی

رویکرد بایدن نسبت به توافق هسته‌ای با ایران

به دنبال خروج آمریکا از برجام ، ایران نیز به تدریج از تعهدات خود کاست. بایدن در سخنرانی‌های انتخاباتی و پس از آن بارها اعلام نموده که به دنبال احیای توافق هسته‌ای می‌باشد. وی از طرفی دیگر اظهار کرده است که این قرارداد کاستی‌هایی دارد که باید بررسی شوند و در توافق جدید قید گردند.

در جواب این اظهار نظر بایدن ، مقامات مسئول و همچنین مقام معظم رهبری خط مشی مذاکرات خود را با آمریکا به طور واضح مشخص نموده‌اند. که در ادامه به بیان آن می‌پردازیم. ایران در صورت عدم لغو تحریم‌ها از تاریخ 21 فوریه (3 اسفند) از فعالیت بازرسان آژانس انرژی اتمی می‌کاهد. این امر بسیاری از تحلیلگران و کشورها را نگران کرده است. چرا که نمی‌توانند مستقیماً بر فعالیت‌های اتمی جمهوری اسلامی فیدبین داشته باشند.

شروط ایران برای بازگشت به برجام و پایبندی به آن

مقام معظم رهبری در تاریخ 19 بهمن 99 در خصوص قرارداد برجام روشنگری نموده و فرمودند: کشور ما به تعهدات خود به طور کامل پایبند بوده است. از این رو آمریکاییان نه تنها حق بیان شرط و شروط جدید ندارند بلکه برای بازگشت به توافق هسته‌ای باید ابتدا تمامی تحریم‌ها را بردارند و این نباید تنها یک حرف باشد بلکه در عمل باید نشان دهند.

تاثیرات بازگشت بایدن به برجام بر اقتصاد ایران

با پیروزی بایدن در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، بسیاری به آینده روابط این دو کشور امیدوار گشته‌اند. این افراد معتقدند با بازگشت دولت آمریکا به این قرارداد هسته‌ای و لغو تحریم‌ها گشایشات اقتصادی بسیاری در ایران رخ می‌دهد. اما واقعا بازگشت برجام چه تاثیری بر شرایط اقتصادی تحت فشار کشورمان می‌گذارد؟

پیامدهای بازگشت به توافق هسته‌ای بر بورس

با توجه به گفته‌ها و تحلیل‌های کارشناسان، بازگشت به این توافق تاثیر خود را از طریق کاهش قیمت دلار نشان می‌دهد. با ایجاد روند نزولی قیمتِ دلار در کوتاه مدت، بازار سرمایه شاهد اصلاح قیمت‌ها خواهد بود. همچنین با ادامه دار بودن این روند و لغو تحریم‌ها شرکت‌ها فرصت تبادل با خارج از مرزها را دارند. این اتفاق در میان مدت منجر به افزایش صادرات و فروش محصولات می‌گردد. این امر در نهایت وضعیت اقتصادی شرکتها و کشور را بهبود می‌بخشد. از مهم‌ترین صنایعی که با ریزش قیمت دلار ، وضعیت صعودی به خود می‌گیرند می‌توان به خودروسازی‌ها و بانک‌ها اشاره نمود.

اما اگر لغو تحریم‌ها در عمل به واقعیت نپیوندد، با ریزش قیمت دلار، بازار سهام مجددا دچار ریزش و رکود خواهد شد.

پیامدهای بازگشت به توافق هسته‌ای بر معیشت مردم

بازگشت به توافق هسته‌ای و لغو تحریم‌ها از دو نظر روانی و واقعی می‌تواند در اقتصاد ما و درنهایت معیشت مردم اثربخش باشد. اثر روانی در واقع همان دیدگاه مثبت مردم به آینده می‌باشد که منجر به تغییرات مثبت در بازار می‌گردد. اثر واقعی نیز تاثیرات مستقیم برجام است که میتوان به موارد زیر اشاره نمود:

• اعم از آزادسازی مبالغ بلوکه شده
• ورود حجم عظیمی از سرمایه خارجی به کشور
• کاهش هزینه‌های تولید بنگاه های اقتصادی
• فروش مستقیم نفت با قیمت مناسب
• و...

برخی معتقدند مشکلات مالی موجود در جامعه، که رفاه زندگی مردم را تحت الشعاع قرار داده است با بازگشت به توافق هسته‌ای برطرف می‌گردند. این درحالیست ک بسیاری از کارشناسان ریشه این مشکلات را در عوامل داخلی می‌دانند.

مقاله پیشنهادی: آینده بورس ایران چه می‌شود؟

جمع‌بندی

برنامه جامع اقدام مشترک که به اختصار برجام نام گرفته است قراردادی چندجانبه مابین کشورهای اتحادیه اروپا و گروه 1+5 است. این قرارداد با موضوع فعالیت‌های اتمی و هسته‌ای ایران منعقد گشته است که به موجب آن هر یک از طرفین تعهداتی را پذیرفته‌اند. با خروج ترامپ، از این قرارداد شرایط اقتصادی ایران بدون تغییر باقی ماند. ایران نیز با مشاهده بدعهدی ایالات متحده و عدم لغو تحریم‌ها ، به تدریج از تعهدات خود کاست. با روی کار آمدن جو بایدن و به قدرت رسیدن مجدد حزب دموکرات در ایالات متحده، برخی به احیای برجام امیدوار گشته‌اند.