فروش تعهدی چیست؟ ساز و کار فروش تعهدی در ایران

شرکت مدیریت فناوری بورس تهران با توجه به نیاز فعالانِ بازار سرمایه و در جهت کسب سود حداکثری آنان، ابزارهای گوناگونی طراحی کرده است. صندوق های سرمایه گذاری، سبدگردان ها، قراردادهای مشتقه، انواع اوراق بدهی و ... از این دسته ابزارها می‌باشند. تمامی این ابزارها تنها در صورت مساعد بودن شرایط بازار و رشد ارزش دارایی‌ها، موجب کسب سود می‌شوند. به همین منظور بورس تهران به جهت کسب سود در شرایط ریزش بازار، ساز و کار فروش تعهدی را ایجاد نمود. در ویدیو زیر بطور مختصر فروش تعهدی شرح داده شده است.

اطلاعیه بورس اوراق بهادار تهران در خصوص فروش تعهدی

ساز و کار فروش تعهدی

به فروش وکالتی سهام شخص دیگری، فروش تعهدی گفته می‌شود. در این ساز و کار، فردی احتمال می‌دهد که ارزش سهام شرکت A در آینده کاهش می‌یابد. این احتمال می‌تواند برگرفته از اطلاعات منتشر شده و یا نتیجه‌ای از تحلیلهای وی باشد. او با انعقاد قراردادی، سهام شرکت A را از سهامدار آن قرض گرفته و در بازار به فروش می‌رساند. در صورتی که پیش‌بینی او درست باشد و ارزش سهم کاهش یابد، سهم را در قیمت پایین‌تر خریداری کرده و به سهامدار باز می‌گرداند؛ و از اختلاف قیمت فروش سهم و خرید مجدد آن سود می‌برد.

فروش تعهدی برگرفته از فروش استقراضی در بازارهای جهانی می‌باشد که تأثیر مثبت بسیاری در نقدشوندگی و ایجاد بازار دو طرفه داشته است. فروش استقراضی با توجه به نرخ بهره و نحوه بازپرداخت مغایر با شرع و فقه اسلامی بوده و به همین جهت با تغییر و رعایت این اصول، فروش تعهدی در بازار بورس ایران ایجاد گردید تا بتوان از مزایای آن بهره برد. این فرایند مراحل و قوانینی دارد که در ادامه شرح خواهیم داد.

قرارداد فروش تعهدی

این قرارداد توسط کارگزار، بین سهامدار و متقاضی منعقد می‌گردد. سهامدار، مالک فعلی درصدی از سهام شرکت A می‌باشد و متقاضی شخصی است که سهم را از مالک قرض می‌گیرد. او احتمال می‌دهد ارزش سهام شرکت A در آینده کاهش یابد. در این قرارداد، موارد مهمی از قبیل: نماد، تعداد دارایی که در اختیار متقاضی قرار می‌گیرد، دوره تنفس، نرخ تشویقی و ... ذکر می‌شود.

(دوره تنفس، به مدت زمانی گفته می‌شود که مالک نمی تواند سهم خود را از متقاضی طلب کند)

(نرخ تشویقی، به میزان سود تعیین شده توسط مالک گفته می‌شود که سبب اشتیاق متقاضیان به فروش تعهدی می‌شود)

مراحل فروش تعهدی

بطور کلی فروش تعهدی که با قید وکالت از طرف مالک صورت می گیرد در پنج مرحله انجام می‌شود. این مراحل عبارتند از:

1. قرض کردن سهم از مالک
2. فروش آن به قیمت مناسب در بازار
3. منتظر ماندن برای پایین آمدن قیمت سهم
4. خرید مجدد سهم از بازار با قیمت پایین
5. بازگرداندن سهم به مالک و کسب سود

در ادامه این مراحل را به طور کامل شرح می دهیم.

1- قرض کردن سهم از مالک

مرحله اول در ساز و کار فروش تعهدی، توسط متقاضی صورت می گیرد. متقاضی با قرض کردن سهم از مالک آن، متعهد می شود که سهم وی را تا موعد سررسید همراه با سود به او بازگرداند.

2- فروش سهم به قیمت مناسب در بازار

متقاضی پس از امضای قرارداد و قرض گرفتن سهم از مالک، آن را در بازار به فروش می‌رساند. طبق اطلاعاتی که متقاضی دارد، احتمال می‌دهد که ارزش سهام در آینده کاهش یابد.

3- انتظار برای کاهش قیمت

مدت زمان رسیدن قیمت سهم به قیمت مورد نظر متقاضی، دوره انتظار می‌گویند. در صورتی که پس از اتمام دوره تنفس، مالک سهام خود را طلب نکند، این انتظار می‌تواند تا موعد سررسید ادامه یابد.

4- خرید مجدد سهم با قیمت پایین

پس از کاهش قیمت سهم و رسیدن به قیمت مطلوب، متقاضی سهم را مجدداً خریداری می‌کند. ممکن است پیش‌بینی متقاضی به واقعیت نپیوندد و او مجبور شود سهم را با قیمت بالاتر خریداری نموده و متضرر شود.

5- بازگرداندن سهم به مالک

پس از اتمام دوره تنفس، مالک می‌تواند سهام خود را از متقاضی طلب کند. متقاضی، موظف است سهام را مجدد خریداری نموده و همراه با سود به او بازگرداند.

نمونه ای از نحوه معامله در فروش تعهدی

فرض کنید شخصی دارای 100 سهم از شرکت الف و قیمت روز هر سهم این شرکت 1000 تومان باشد. شما احتمال می‌دهید که قیمت سهم این شرکت در آینده افت کرده و به مبلغ 500 تومان می رسد. شما می‌توانید 100 سهم را از مالک قرض بگیرید و به قیمت 1000 تومان به فروش برسانید. پس از گذشت چند روز که قیمت سهم به 500 تومان رسید، مجدد 100 سهم را خریداری کنید و همراه با سود تعیین شده، به مالک بازگردانید. مابقی سود حاصل از تفاوت قیمت فروش سهم و قیمت خریداری مجدد آن به شما تعلق می‌گیرد.

اگر پیش‌بینی شما از آینده سهم به واقعیت نپیوندد و ارزش سهم افزایش یابد، شما باید 100 سهم را با قیمتی بالاتر از قیمت فروش خریداری کرده و همراه با سود از پیش تعیین شده به مالک بازگردانید. سود مالک مشخص شده است و در هر صورت، دارایی و سود او تضمین شده می‌باشد. از این رو شما باید با احتیاط گام بردارید، زیرا ریسک این نوع فروش به طور کامل برعهده شما می‌باشد.

فرمول سود و زیان در فروش تعهدی

قیمت خرید مجدد - قیمت فروش سهم = ( سود/زیان ) بدست آمده از فروش تعهدی

وجه تضمین در فروش تعهدی

ممکن است پیش‌بینی متقاضی میسر نشود و پس از اتمام دوره تنفس، ارزش سهام فروخته شده افزایش یابد. در اینصورت متقاضی تمایلی به خرید سهم با قیمت بالاتر ندارد. طبق تعهدات قرارداد، برای تضمین بازگرداندن سهام مالک، متقاضی باید درصدی از ارزش قرارداد را در حساب خود به عنوان ضمانت قرار دهد.

کال مارجین چیست؟ چه زمانی رخ می دهد؟

متقاضی، موظف است که حداقل مبلغ تضمین را در حساب خود داشته باشد. این تضمین هر روز بر طبق قیمت پایانی نماد و حجم سهام فروخته شده، بروز رسانی می‌گردد. در صورتی که وجه تضمین، از درصد ذکر شده در قرارداد کمتر شود، متقاضی کال مارجین می شود. ( به حالتی که موجودی حساب تضمین متقاضی، کمتر از حداقل تضمین مورد تعهد وی شود، اصطلاحاً کال مارجین می شود. متقاضی، در این حالت موظف است با شارژ حساب خود در مهلت مقرر، از وضعیت کال مارجین خارج شود)

شیوه تسویه در فروش تعهدی

تسویه نهایی در فروش تعهدی به دو شیوه صورت می‌گیرد: 1- در موعد سررسید 2- قبل از رسیدن به موعد سررسید

1- در موعد سررسید

پس از رسیدن موعد سررسید، متقاضی باید اوراق بهادار مالک را مجددا خریداری کرده و همراه با سود به مالک بازگرداند. ممکن است در زمان تسویه، نماد صف خرید شود و متقاضی نتواند اوراق بهادار را خریداری کند در این مواقع او باید به صورت نقدی، با مالک تسویه و مبلغی نیز بابت جریمه پرداخت نماید.

2- قبل از رسیدن به موعد سررسید

متقاضی و مالک هر دو می توانند قبل از رسیدن به موعد قرارداد درخواست تسویه را ثبت کنند. مالک در دوره تنفس نمی تواند سهام خود را طلب کند، اما پس از اتمام این دوره می‌تواند درخواست خود را در سامانه تامین ثبت کند. متقاضی نیز می تواند در صورت تمایل قبل از رسیدن به موعد تسویه (که در قرارداد ثبت شده است)، به چند روش تسویه کند که به توضیح آن می‌پردازیم؛

تسویه قبل از موعد سررسید در یک نگاه

به درخواست مالک

به درخواست متقاضی

سامانه تامین کارگزاران مختص فروش تعهدی

هر کارگزاری، سامانه‌ای جهت ثبت درخواست‌های فروش تعهدی طراحی کرده است تا مالکان بتوانند برای در اختیار قرار دادن دارایی خود، اعلام آمادگی کنند. برای این منظور لازم است مالکان با مراجعه به کارگزاری، قرارداد میان مشتری و کارگزار را امضا نمایند. کارگزار، دسترسی به این سامانه را در اختیار مالک قرار می‌دهد تا وی بتواند از طریق آن، نوع دارایی، تعداد سهامی که در اختیار متقاضیان مشتاق قرار می‌دهد و همچنین نرخ تشویقی را مشخص کرده تا در دیدرس متقاضیان قرار گیرد.

همچنین مالک از طریق دسترسی به سامانه تأمین می‌تواند درخواست تسویه نهایی و بازگشت سهم خود را زودتر از موعد سررسید ثبت کند. (مالک در فاصله زمانی بین اتمام دوره تنفس و موعد سررسید مجاز به ثبت درخواست در سامانه تامین می‌باشد) در موعد سررسید سامانه به صورت خودکار درخواست تسویه را ثبت می کند.

مراحل اعلام آمادگی مالکان به قرارداد فروش تعهدی

مالکانی که دارایی خود را با هدف سهامداری طولانی مدت نگهداری می‌کنند، می‌توانند از طریق ساز و کار فروش تعهدی علاوه بر حفظ دارایی خود، از نوسانات بازار نیز سود ببرند. مراحل فروش تعهدی برای مالکان به شرح ذیل است؛

1. مراجعه به کارگزاری
2. امضای قرارداد میان مشتری و کارگزار
3. قابلیت دسترسی به سامانه تامین
4. ثبت درخواست و موارد مورد نظر خود
5. سرمایه گذاری توسط کارگزار در سپرده بانکی و یا صندوق های سرمایه گذاری با درآمد ثابت (نحوه سرمایه گذاری به انتخاب مالک صورت می‌گیرد)
6. تسویه نهایی

فروش تعهدی مالک در یک نگاه

مراحل اعلام آمادگی متقاضیان به قرارداد فروش تعهدی

1. مراجعه به کارگزاری
2. امضای قرارداد میان مشتری و کارگزار
3. ورود به سامانه معاملات برخط
4. انتخاب سهام مورد نظر مطابق با استراتژی خود
5. واریز وجه تضمین
6. انجام فروش تعهدی سهام مالک
7. بلوکه شدن وجه در حساب مالک
8. خرید مجدد اوراق و تسویه نهایی

فروش تعهدی متقاضی در یک نگاه

مزایای فروش تعهدی

این نوع از فروش، بسیار فرصت آفرین بوده و مزایایی (برای مالک،متقاضی و بازار سرمایه) دارد که در ادامه به بیان آنها می‌پردازیم.

معایب و ریسک فروش تعهدی

سخن آخر

فروش تعهدی، ابزاری است که کسب سود در روزهای منفی بازار را میسر می‌سازد. فروش تعهدی در کنار مزایایی که دارد، ریسک‌هایی نیز دارد که متوجه متقاضی می‌باشد. از این رو لازم است متقاضیان محتاطانه گام بردارند و تمام جوانب آن را بسنجند تا سود خوبی کسب کنند.