سیاست‌های پولی و مالی چیست؟ در اقتصاد کلان، دولت‌ها برای حفظ ثبات اقتصادی، کنترل تورم، رشد تولید ناخالص داخلی (GDP) یا کاهش بیکاری، از ابزارهای مختلفی استفاده می‌کنند؛ دو ابزار اصلی که نقشی کلیدی در مدیریت اقتصاد ایفا می‌کنند عبارت‌اند از سیاست‌های پولی (Monetary Policy) و سیاست‌های مالی (Fiscal Policy).

این دو سیاست، اگرچه اهدافی مشابه دارند، اما ابزارهایی متفاوت برای هدایت فعالیت‌های اقتصادی به شمار می‌آیند. در ادامه این مقاله قصد داریم به بررسی دقیق‌تر این دو سیاست پرداخته، تفاوت‌های آن‌ها و نقش‌شان در تنظیم اقتصاد را بررسی کنیم.

سیاست‌های پولی چیست؟

برای بررسی و تشریح سیاست‌های پولی (Monetary Policy) بهتر است ابتدا یک تعریف کلی از آن ارائه داده و سپس ابزارهای آن و انواعش را بررسی کنیم.

تعریف سیاست‌های پولی

سیاست‌های پولی، به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که بانک مرکزی یک کشور برای کنترل حجم پول، نرخ بهره و نقدینگی در اقتصاد آن کشور به‌کار می‌گیرد. هدف اصلی از اعمال سیاست‌های پولی:

• کنترل نرخ تورم
• حفظ ثبات قیمت‌ها
• و حمایت از رشد اقتصادی پایدار

است.

ابزارهای سیاست پولی

بانک مرکزی یک کشور، به‌منظور اعمال سیاست‌های پولی برای تحقق اهدافی که در بخش قبل به آن‌ها اشاره شد، عمدتاً از مجموعه ابزارهای زیر استفاده می‌کند:

این سیاست‌های پولی دارای انواع مختلفی نیز هستند.

انواع سیاست‌های پولی

انواع سیاست‌های پولی عمدتاً شامل موارد زیر هستند:

• سیاست پولی انبساطی (Expansionary Monetary Policy) – زمانی‌که اقتصاد دچار رکود شده، بانک مرکزی با کاهش نرخ بهره و افزایش نقدینگی، به تحریک تقاضا و سرمایه‌گذاری کمک می‌کند.
• سیاست پولی انقباضی (Contractionary Monetary Policy) – زمانی که تورم بالا می‌رود، بانک مرکزی با افزایش نرخ بهره و کاهش حجم پول، تلاش می‌کند تورم را کنترل کند.

نمونه‌ای از اجرای سیاست پولی

در این بخش، برای این‌که درک درست‌تری از سیاست‌های پولی و نحوه اجرای آن‌ها و تاثیرگذاری‌شان در اقتصاد و بازارهای مالی داشته باشید، بد نیست به این نمونه اجرایی نیز توجه کنید:

«در دوران رکود اقتصادی ناشی از همه‌گیری کرونا، بسیاری از بانک‌های مرکزی از جمله فدرال رزرو آمریکا (Federal Reserve)، نرخ بهره را به نزدیکی صفر رساندند تا مصرف و سرمایه‌گذاری افزایش یابد. این امر توانست تا حد زیادی به اقتصاد کشورها رونق بخشیده و آن‌ها را از منجلاب احتمالی برهاند»!

سیاست‌های مالی چیست؟

اما ببینیم که تعریف سیاست‌های مالی (Fiscal Policy) چیست؛ این سیاست‌ها از چه ابزارهای تشکیل شده‌اند و انواع و اقسام‌شان از چه قرار است؟

تعریف سیاست مالی

سیاست‌های مالی، به مجموعه‌ای از اقدامات دولت در زمینه هزینه‌های عمومی (Government Spending) و درآمدها – به‌ویژه مالیات‌ها – اطلاق می‌شود که برای دستیابی به اهداف اقتصادی نظیر رشد اقتصادی، اشتغال و کاهش فقر صورت می‌گیرند.

به عبارت ساده‌تر، دولت‌ها با تنظیم میزان مالیات‌گیری و هزینه‌کرد منابع عمومی، سعی می‌کنند بر فعالیت‌های اقتصادی تأثیر بگذارند که به این‌ قِسم اقدامات سیاست‌های مالی گفته می‌شود.

ابزارهای سیاست مالی

ابزارهای مختلفی که دولت‌‌ها در راستای پیاده‌سازی سیاست‌های مالی از آن‌ها استفاده می‌کنند در جدول زیر لیست شده‌اند که می‌توانید مطالعه کنید:

بازهم در بحث سیاست‌های مالی نیز دارای انواع و اقسام مختلفی هستیم که در ادامه بررسی می‌کنیم.

انواع سیاست‌های مالی

دو نوع سیاست مالی که در برهه‌های زمانی خاص، بسته به اقتضای شرایط، توسط دولت‌ها اتخاذ می‌شوند به شرح زیر هستند:

• سیاست مالی انبساطی (Expansionary Fiscal Policy) – که در آن دولت هزینه‌های عمومی را افزایش داده و مالیات‌ها را کاهش می‌دهد تا تقاضای کل را ارتقا داده و رشد اقتصادی را تقویت و تسریع کند.
• سیاست مالی انقباضی (Contractionary Fiscal Policy) – که در آن دولت برای کنترل تورم یا کاهش کسری بودجه، مالیات‌ها را افزایش داده و هزینه‌ها را کاهش می‌دهد.

نمونه‌ای از اجرای سیاست مالی

بازهم برای این‌که درک روشن‌تر و درست‌تری از سیاست‌های مالی دولت‌ها در دنیای واقعی داشته باشید، یک مثال موردی خاص در‌خصوص نمونه‌های اجرای سیاست مالی می‌آوریم:

«در بسیاری از کشورها، پس از بحران مالی همه‌گیر سال 2008-2009 میلادی، دولت‌ها با اجرای طرح‌های محرک اقتصادی (Stimulus Packages) که عمدتاً شامل کاهش مالیات و افزایش هزینه‌های عمومی بود، سعی کردند چرخ اقتصاد را دوباره به حرکت درآورند»!

تفاوت سیاست‌های پولی و مالی

در بخش‌های قبل، به معرفی و توصیف سیاست‌های پولی و مالی پرداخته و این دو نوع سیاست‌ را به‌صورت مفصل مورد بررسی قرار دادیم. اکنون نوبت به مقایسه سیاست‌های پولی و مالی و می‌رسد و این‌که این‌دو، چه تفاوت‌هایی باهم دارند. به همین منظور، دو سیاست پولی و مالی را از ابعاد مختلف طی جدولی در مقابل هم قرار داده‌ایم:

نکته بسیار مهمی که وجود دارد آن است که در بسیاری از کشورها، سیاست‌های پولی و مالی به‌صورت هم‌زمان اتخاذ و اعمال شده و در قالب مکمل یکدیگر عمل می‌کنند. به‌عنوان مثال، در شرایط رکود اقتصادی ممکن است هم بانک مرکزی نرخ بهره را کاهش دهد و هم دولت هزینه‌های عمومی را افزایش دهد تا بتوانند به‌صورت توامان رکورد را دور زده و به اقتصاد رونق ببخشند.

به‌عنوان مثال، در خلال بحران مالی 2008-2009 میلادی:

• بانک مرکزی نرخ بهره را به‌شدت کاهش داد
• دولت به خانوارها و کسب‌وکارها بودجه‌های حمایتی تخصیص داد
• و طرح‌های زیرساختی مختلف و متعددی برای اشتغال‌زایی و تحریک تقاضای کل پیاده‌سازی شد.

برای این‌که بدانید در سطح بازار و اقتصاد چه اتفاقی می‌افتد یا کدام سیاست، چه تاثیری روی آن‌ها داشته، می‌توانید به یک مرجع بررسی بازارهای مالی معتبر و حرفه‌ای مراجعه کنید.