انواع معاملات در بورس را بشناسید! (خرد ، عمده و بلوک)

برای سرمایه‌گذاری حرفه‌ای در هر بازاری، آگاهی نسبت به کلیه مفاهیم و اصطلاحات آن، امری ضروری است. فعالان بازار سرمایه کم و بیش درباره انواع معاملات در بازار اوراق بهادار شنیده‌اند؛ اما شاید از فرایند دقیق و هدف هرکدام از انواع آن، مطلع نباشند. در تصویر زیر انواع معاملات موجود در بورس را می‌بینید که در ادامه هریک را شرح خواهیم داد. معاملات بورسی در سه دسته خرد، عمده و بلوک طبقه بندی می‌شوند. ما در این مطلب هرآنچه نیاز است از انواع معاملات در بورس بدانید، جمع آوری کرده‌ایم.

معاملات خرد

معاملات خرد، همان معاملات عادی است، که معمولا توسط سهامداران خرد انجام می‌شوند. سرمایه‌گذار هنگام خرید سهام یک شرکت، باید به ارزش معاملات خرد در آن سهم توجه داشته باشد. ارزش معاملات خرد و حجم نقدینگی وارد شده به بازار، در تصمیم‌گیری برای خرید و فروش سهام کمک می‌کند. فرض کنید، ارزش معاملات روزانه دو الی سه روز متوالی بین 700 تا 800 میلیارد تومان باشد. سهام شرکت‌ها نیز متوسط رو به بالا معامله شوند. چنین شرایطی بیانگر ورود نقدینگی به بازار می‌باشد. توجه داشته باشید که در محاسبات مربوط به ارزش معاملات کل بازار، ارزش معاملات خرد را مبنا قرار می‌دهیم.

ارزش معاملات در بورس چیست؟

مجموع ارزش کل معاملات انجام شده بر روی سهام شرکت‌های بورسی، در یک جلسه معاملات را ارزش معاملات می‌گویند. ارزش معاملات، حجم نقدینگی موجود در بازار را نشان می‌دهد. با بررسی آن می‌توان به زمان مناسب خرید یا فروش سهام پی برد. هنگامی که ارزش کل معاملات بازار افزایش می‌یابد، نقدینگی به آن وارد شده است. برعکس، کاهش ارزش معاملات کل بازار نشانه‌ خروج نقدینگی می‌باشد.

ارزش معاملات خرد بورس

برای بدست آوردن ارزش معاملات خرد، می بایست ارزش معاملات بلوکی بازار را از ارزش معاملات کل کم می‌کنیم. ارزش معاملات کل بازار نیز از حاصلضرب تعداد کل معاملات در حجم کل معاملات بدست می‌آید.

معاملات عمده (کل)

در این نوع معامله حجم قابل توجهی از سهام شرکت مورد معامله قرار می‌گیرد. ویژگی‌ مهم معاملات عمده این است که در آن دامنه نوسان قیمت و محدودیت حجمی اعمال نمی‌شود. معامله‌ای در دسته معاملات عمده قرار می‌گیرد که یکی از شرایط زیر را داشته باشد:

• تعداد سهامی که معامله می شود، نسبت به میزان درصد معینی از کل سهام آن شرکت، بیشتر باشد.
• حجم معاملات آن، در یک مقطع زمانی مشخص، از حجم کل معاملات بازار بیشتر باشد.

محدودیت ‌های معاملات عمده

شرکت‌ها در انجام انواع معاملات عمده، از محدودیت‌هایی برخوردار هستند. در بورس، شرکت‌هایی که سهام پایه آن‌ها بیش از 3 میلیارد ریال است، حداقل 1% از سهام پایه آن‌ها باید معامله شود. شرکت‌هایی که ارزش سهام پایه آن‌ها مساوی یا کمتر از 3 میلیارد ریال است، حداقل 5% سهام پایه آن‌ها باید مورد معامله قرار گیرد.

در فرابورس برای تعداد سهام یا حق ‌تقدم قابل معامله یک حداقل وجود دارد. محدودیت دیگر در معاملات عمده فرابورس، محدودیت حداقل ارزش سهام جهت انتقال عمده می‌باشد. علاوه بر دو موردی که ذکر شد، از نظر سهام پایه شرکت‌های فرابورسی نیز محدودیت وجود دارد. شرکت‌های فرابورسی که سهام پایه آن‌ها از 1 میلیارد ریال بیشتر است، بیشتر یا مساوی 1% سهام پایه آن‌ها باید معامله شود. شرکت‌هایی که سهام پایه آن‌ها کوچکتر یا برابر با 1 میلیارد ریال است، بیشتر یا مساوی 5% از سهام پایه آن‌ها باید مورد معامله قرار بگیرد.

انواع معاملات عمده در بورس

معاملات عمده خود به دو نوع عادی و شرایطی تقسیم می‌شوند. تفاوت این دو در نحوه انتقال وجه(ثمن) و سهام می‌باشد. در معاملات عمده عادی، انتقال ثمن و سهام ظرف سه روز کاری صورت می‌گیرد. در معاملات عمده شرایطی، بخشی از وجه، خارج از ساز و کار بازار و مدت‌دار پرداخت می‌شود. به بیان ساده در معاملات عمده عادی داد و ستد سهام و مبلغ بین طرفین ظرف سه روز انجام می‌شود؛ اما در معاملات عمده شرایطی، سهام در همان زمان منتقل می‌شود ولی پرداخت بخشی از بهای معامله در طی یک مدت پرداخت خواهد شد.

روش انجام معاملات عمده در بورس اوراق بهادار

معاملات عمده در بورس به دو روش صورت می‌گیرند:

1. غیرمدیریتی: روش عرضه عمده سهام به روش عادی معاملات و از طریق کارگزاران است. سهامدار حجم بالایی از سهام خود را از طریق کارگزار خود عرضه می‌نماید. قبل از عرضه بین طرفین در مورد حجم معامله، قیمت و زمان معامله توافقاتی صورت می‌گیرد. در این روش خریدار قادر به انتخاب اعضای هیئت مدیره نمی‌باشد.
2. مدیریتی: در روش دوم، خریداران در پی بدست آوردن مدیریت در شرکت هستند. برای دستیابی به این هدف حتی گاهی سهم را با قیمت بالاتر از قیمت تابلو، خریداری می‌کنند. در این نوع معامله فروشنده امتیازات خود در شرکت را نیز با فروش سهم واگذار می‌کند. به همین علت سهم گران‌تر از قیمت تابلو عرضه می‌شود تا هر دو طرف معامله نفع ببرند.

مزیت معاملات عمده در بورس

این نوع معاملات دو مزیت نسبت به انواع معاملات به همراه دارند. مزیت اول این که سهامداران عمده و راهبردی به شرکت‌ها و هیات مدیره آن‌ها راه می‌یابند. دیگر مزیت آن فراهم نمودن امکان فروش به صورت نقدی و اقساطی می‌باشد. این امر به کارآفرینان فرصت می‌دهد تا مالکیت بخشی از سهام یک شرکت را بدست بگیرند. از این طریق موجب سهولت در خصوصی‌سازی می‌شود.

دسترسی به اطلاعیه های معاملات عمده

جهت دستیابی به اطلاعات مربوط به معاملات عمده شرکت‌های بورسی باید به سایت tse.ir مراجعه نمود. در تصویر زیر مراحل ورود به اطلاعیه‌های معاملات عمده قابل مشاهده است:

اطلاعات معاملات عمده شرکت‌های پذیرفته شده در فرابورس در سایت ifb.ir قابل مشاهده هستند. مراحل دریافت این اطلاعیه‌ها را در تصاویر زیر دنبال کنید:

در تصویر زیر یک نمونه اطلاعیه معامله عمده، مربوط به شرکت توسعه سرمایه و صنعت غدیر را مشاهده می‌کنید.

تاثیر معاملات عمده در قیمت سهام

در معاملات عمده، شرایط واگذاری و قیمت پایه جهت عرضه، حائز اهمیت می‌باشند. در صورتیکه قیمت پایه‌ای که سهم با آن عرضه می‌شود، با قیمت سهم روی تابلو حداقل 40% اختلاف داشته باشد، یک سیگنال مثبت برای سهام آن شرکت محسوب می‌شود. هرچقدر قیمت پایه با قیمت تابلو اختلاف بیشتری داشته باشد، سیگنالی که صادر می‌کند معتبرتر است. برای درک علت این مسئله به مثال زیر توجه نمایید:

فرض کنید سهمی روی تابلو 2100 تومان و قیمت پایه آن برای عرضه 2800 تومان است. قیمت پایه معمولا به واسطه شرکت‌های تامین سرمایه تعیین می‌شود؛ بنابراین چنین اختلاف قیمتی از نظر سهامداران بیانگر ارزش بنیادی بالای سهام آن شرکت می‌باشد.

معاملات بلوکی (سفارشات بلوکی)

معامله بلوکی سفارشی برای خرید یک بخش بزرگ از اوراق بهادار می‌باشد. در معاملات بلوکی نیز مانند معاملات عمده در مقایسه با معاملات خرد، حجم بالاتری از سهام شرکت‌ها معامله می‌شود. قیمت سهام در این معاملات نسبت به معاملات خرد بیشتر بوده و ساز و کار انتقال ثمن و سهام نیز در آن‌ها متفاوت است. به طور عمده سرمایه‌گذاران حقوقی به معاملات بلوکی وارد می‌شوند.

معاملاتی در حیطه معاملات بلوک قرار می‌گیرند که حجم آن‌ها 50 برابر حجم سفارش در بازار عادی باشد. سفارشی که ارزش معامله‌ای آن 2 میلیارد تومان باشد در بازار معاملات بلوک معامله می‌شود؛ مگر آن که شامل حدنصاب‌های معاملات عمده شود.

معاملات بلوکی پیش از عرضه اطلاع رسانی نمی‌شوند و قبل از روز عرضه از زمان انجام آن مطلع نخواهیم شد. این نوع معاملات به روش حراج ناپیوسته و هر پنج دقیقه یک بار صورت می‌گیرند.

ویژگی ‌های معاملات بلوکی

برخی ویژگی‌ها که منحصر به معاملات بلوکی هستند عبارتند از:

1. محدودیت حجمی در آن‌ها رعایت نمی‌شود.
2. محدودیت قیمتی در آن‌ها رعایت نمی‌شود.
3. بازاری مجزا با نام بازار بلوک دارند.
4. سفارشاتی قابل اجرا هستند که محدود باشند.
5. در این بازار استفاده از کد معاملاتی گروهی غیرمجاز است.
6. دامنه نوسان قیمت در آن مانند بازار عادی(معاملات خرد) می‌باشد.
7. شروع و پایان و طول جلسه معاملات بازار بلوک با انواع معاملات بازار عادی یکسان است.
8. در صورت توقف نماد در بازار عادی، نماد در بازار بلوک نیز متوقف می‌شود.
9. معاملات بلوکی در محاسبه قیمت پایانی و شاخص‌های فرابورس محاسبه نمی‌شوند.
10. قیمت مرجع روزانه در بازار معاملات بلوک، برابر با قیمت مرجع در بازار عادی است.
11. برای شرکت‌هایی با ارزش سهام پایه بیشتر از 3 میلیارد ریال، حجم معاملات باید بیشتر یا مساوی نیم و کمتر از 1% تعداد سهام پایه باشد.
12. برای شرکت‌هایی با ارزش سهام پایه کمتر یا برابر با 3 میلیارد ریال، حجم معاملات باید بیشتر یا مساوی با 1% و کمتر از 5% تعداد سهام پایه باشد.

حجم سفارش معاملات بلوک

محدوده قیمتی سهم بر حداکثر حجم سفارش در بورس تاثیر می‌گذارد. محدودیت‌های حجم سفارشات در خرداد سال 1399 اعمال شده‌اند و ممکن است در آینده نیز تغییر یابند. در ادامه حداکثر حجم سفارش در قیمت‌های مختلف را شرح خواهیم داد:

• در رنج قیمت 1 الی 5000 ریال، حداکثر حجم سفارش 400 هزار سهم
• در رنج قیمت 5001 تا 10 هزار ریال، حداکثر حجم سفارش 200 هزار سهم
• در رنج قیمت 10001 ریال تا 100 هزار ریال، حداکثر حجم هر سفارش 100 هزار سهم
• رنج قیمت بیشتر از 100 هزار و یک ریال باشد، حداکثر حجم هر سفارش 50 هزار سهم

در شرکت‌های فرابورسی، تعداد سهام شرکت بر حداکثر حجم سفارش موثر می‌باشد. این محدودیت در حجم سفارش معاملات بلوکی شرکت‌های فرابورسی، در فروردین سال 1399 اعمال شده است. در ادامه حداکثر حجم سفارش را در شرکت‌های مختلف با تعداد سهام متفاوت، شرح خواهیم داد:

• تعداد سهام شرکت 100 میلیون سهم یا بیشتر، حداکثر حجم سفارش 200 هزار سهم
• تعداد سهام شرکت کمتر از 100 میلیون سهم، حداکثر حجم سفارش 100 هزار سهم

تاثیر معاملات بلوکی در قیمت سهام

گاهی برای روند مثبت بخشیدن به شاخص کل و یا کاستن از اثر منفی آن، در نمادهای مورد نظر معاملات بلوکی انجام می‌شود. برای مثال در سال 1394 انجام معامله بلوکی در سه نماد بانک‌های ملت، تجارت و صادرات سبب افزایش تقاضا برای خرید سهام آن‌ها شد. همانطور که می‌بینید معاملات بلوکی می‌تواند برای بازار سرمایه ابعاد مثبتی به همراه داشته باشد.

معاملات بلوکی چگونه انجام می شوند؟

انجام معاملات بلوکی ساز و کار مخصوص به خود را دارد. این معاملات در سامانه معاملاتی مجزایی ثبت می‌شوند. در تصویر زیر مراحل خرید و فروش به صورت بلوکی، آورده شده است:

کلام آخر

در بین انواع معاملات شرکت‌های بورسی و فرابورسی، نوع دیگری از معامله به نام معاملات کد به کد نیز وجود دارد؛ در آموزشی مجزا به آن پرداخته و تفاوتش با این معاملات را بیان خواهیم کرد. همانطور که ملاحظه کردید نوع معاملاتی که بر روی سهام یک شرکت انجام می‌شود، می‌تواند بر قیمت و روند آن تاثیرگذار باشد. از این رو برای ما فعالین بازار سرمایه، علم نسبت به این موضوع، ضرورت دارد.
سوالات و نظرات خود را راجع به انواع معاملات، در قسمت "دیدگاه‌ها" با ما در میان گذاشته و در کمترین زمان به پاسخ خود دست یابید.