آموزش گام به گام معامله در بورس انرژی

تاریخچه بازار بورس انرژی در ایران

ایران به عنوان یکی از کشورهای بزرگ در زمینه تولیدات و صادرات نفت و گاز در دنیا شناخته شده است. معاملات مربوط به نفت، گاز و سایر حامل های انرژی به عنوان کالاهای مهم در منطقه، بیش از هر چیز نیازمند تاسیس یک بازار مشخص می باشد. بازار بورس انرژی از جمله بازارهای شناخته شده در این زمینه می باشد.

بازار بورس انرژی و انواع آن

عدم موفقیت بازار بورس نفت ایران، سبب ایجاد بازار جدید معاملاتی در زمینه صنعت برق و انرژی گردید. برای جلوگیری از تعدد بازارها در بخش انرژی، بازار بورس نفت با بازار جدید ترکیب گردید. بازار بورس انرژی به عنوان چهارمین بازار سرمایه می باشد که در سال ۱۳۹۱ به جهت عرضه محصولات نفتی، مشتقات نفتی، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.

به موجب صورتجلسه مجمع عمومی فوق العاده در تاریخ ۱۳۹۱/۴/۱ نام این بازار جدید به بازار بورس انرژی تغییر یافت و سپس در تاریخ ۱۳۹۱/۱۰/۲۶ در بازار پایه فرابورس ایران به ثبت رسید. مدیرعامل این شرکت هم اکنون جناب آقای سید علی حسینی می باشد.

بازار بورس انرژی

بازار بورس ایران از بازارهای مختلفی از جمله : بورس کالا، فرابورس و بورس اوراق بهادار ، بورس آتی کالا و بورس انرژی تشکیل شده است. در بازار بورس انرژی خبری از معاملات بورسی و فرابورسی شرکت هایی مانند: مواد غذایی، سیمان، حمل و نقل، معدنی، فلزی و … نمی باشد. در این بازار، معاملات تنها در حوزه انرژی مثل: نفت، گاز، برق، محصولات پتروشیمی همچنین اوراق بهادار مبتنی بر این کالاها انجام می پذیرد.

هدف از تشکیل این بازار، ایجاد شفافیت در قیمت کالا، نقد شوندگی و همچنین کشف قیمت در بازار معاملات انرژی می باشد.

زمینه های فعالیت بازار بورس انرژی

این بازار در زمینه های مختلفی از جمله: خرید و فروش منابع انرژی، تأمین مالی برای تولیدکنندگان و کشف قیمت های روزانه حامل های انرژی فعالیت می کند.

نحوه دریافت کد معاملاتی در بازار بورس انرژی

در حوزه برق و حوزه فیزیکی تنها اشخاص حقوقی مجاز به دریافت کد معاملاتی و خرید و فروش می باشند. اشخاص با مراجعه به شرکت مدیریت برق و دریافت معرفی نامه ها اقدام به دریافت کد معاملاتی می نمایند. برای انجام معاملات، لازم است قبل از شروع بازار بورس انرژی ، سفارش خود را به کارگزاری ارسال نمایید.

مدارک لازم برای دریافت کد معاملاتی

انواع بازارها در بورس انرژی

بازار بورس انرژی از سه بازار: فیزیکی، مشتقه و فرعی تشکیل شده است. کارکرد و عملکرد هر یک از این بازارها در بازار بورس انرژی با یکدیگر تفاوت دارد.

بازار فیزیکی

این بازار از سه بخش: برق، نفت، گاز و سایر حامل های انرژی تشکیل شده است. در این بازار، کالاهای پذیرفته شده در بازار بورس مورد معامله قرار می گیرند.

قراردادهای معاملاتی بازار فیزیکی شامل موارد زیر می باشد:

قرارداد نقدی: قراردادی است که در آن، هزینه کالاهای معامله شده، بر اساس قوانین بورس انرژی و در بازه زمانی تحویل کالا، پرداخت می گردد.

قرارداد نسیه: قراردادی است که در آن، کالا هنگام معامله تحویل و هزینه آن در سررسید مشخص پرداخت می گردد.

قرارداد سلف: قراردادی است که در آن، هزینه پرداخت و سپس کالا در زمان تعیین شده تحویل داده می شود.

قرارداد کشف پریمیوم: قراردادی است که در آن، مقداری از هزینه پرداخت و مابقی آن هنگام تحویل کالا پرداخت می گردد.

بازار مشتقه

این بازار شامل سه بخش قراردادهای سلف موازی استاندارد، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می باشد. در این بازار اوراق مبتنی بر کالا معامله می شود.

قراردادهای بازار مشتقه، شامل موارد زیر می باشند:

قرارداد سلف موازی: قراردادی است که در آن دارایی پایه تعیین می شود. دارایی پایه، نوعی ابزار مالی مانند سهام، ارز و.....است که قیمت ابزار مشتقه را مشخص می نماید. این دارایی با توجه به مشخصات قرارداد به فروش می رود. هزینه قرارداد در هنگام معامله پرداخت می شود. از ویژگی های این قرارداد این است که خریداران به میزان خریدی که انجام داده‌اند، می توانند آن را به شخص دیگری بفروشند.

قرارداد آتی: در این قرارداد، فروشنده زمانی را برای تحویل کالا با قیمت روز در نظر می گیرد. خریدار نیز این شرایط را پذیرفته و مبلغی را به عنوان تضمین معامله پرداخت می نماید. این مبلغ در اختیار معامله گر قرار می گیرد و تغییرات قیمت اطلاع رسانی می شود.

قرارداد اختیار معامله: در این قرارداد، فروشنده (در صورت درخواست خریدار) مقدار مشخصی از دارایی پایه را معامله می کند. در قرارداد اختیار معامله، مبلغی را که فروشنده به منظور تضمین از خریدار دریافت کرده است در اختیار کارگزار قرار می دهد.

بازار فرعی

این بازار، مربوط به خرید و فروش کالاهای تک محموله‌ای است. کالاهایی که در بازار فیزیکی قابل معامله نمی باشد، در بازار فرعی پذیرش می شوند.

کالاهای مورد پذیرش و قابل معامله در بورس انرژی

با توجه به جلسه جداسازی فرآورده های نفتی در تاریخ 1392/02/14 کالاهای پذیرفته شده در بازار بورس انرژی شامل موارد زیر می باشد:

عرضه کنندگان بازار بورس انرژی

عرضه کنندگان بازار فیزیکی شامل: پالایشگاه ها، پتروشیمی ها و نیروگاها می باشند. این عرضه کننده ها، برای تامین سرمایه، اوراق خود را در بازار مشتقه بورس انرژی به فروش می رسانند. نمونه ای از لیست شرکتهای عرضه کننده در حوزه نفت، گاز، و همچنین حوزه برق به شرح زیر می باشد:

فرآیند معاملات بازار بورس انرژی

فرآیند انجام معاملات در بازار بورس انرژی متناسب با نوع معاملات متفاوت می باشد.

فرآیند معاملات بازار برق در بازار بورس انرژی

در بازار برق، معاملات به صورت شارژ روزانه توزیع برق در نیروگاه ها و با حراج چند قیمتی در بازه زمانی مشخص صورت می گیرد. ارسال سفارش و تکمیل فرم خرید برای خریدار و همچنین فرم فروش برای فروشنده، در ساعت 9:30 تا 10:00 انجام می شود. در این بازه زمانی، سفارشات توسط کارگزاری به سیستم معاملات ارسال می گردد. در بازه زمانی10:00 تا 12:00 می توان تغییرات حجمی و قیمتی را بر روی سفارشات اعمال نمود.

فرآیند معاملات بازار فیزیکی در بازار بورس انرژی

در بازار فیزیکی، زمان مشخصی برای معاملات وجود ندارد. شرایط معاملات در هر روز با عرضه آنها مشخص می شود. قبل از انجام معاملات، حدود 10% از ارزش معاملات به حساب سپرده گذاری با کد شناسه کارگزاری واریز می گردد. پس از اینکه هزینه ها توسط شرکت سپرده گذاری مرکزی کسر گردید، وجه کالای معامله شده به حساب عرضه کننده واریز می شود. در آخر، کالا توسط عرضه‌کننده به خریداران در بازه زمانی تعیین شده تحویل می گردد.

کارمزد بازار بورس انرژی

بازار بورس انرژی ، همانند سایر بازارهای بورس اوراق بهادار شامل کارمزد خرید و فروش می باشد. جدول زیر کارمزدهای مربوط به این بازار را نمایش می دهد:

در صورتی که حواله خرید در زمان مشخص شده صادر نگردد، قرارداد باطل شده و لازم است خسارت و کارمزد پرداخت شود.

پرداخت خسارت به این صورت است که اگر فروشنده به هر دلیلی حواله را صادر نکند، لازم است 5% از مبلغ معامله و همچنین کارمزدهای هر دو طرف را به عنوان خسارت پرداخت نماید. این کارمزدها شامل: کارمزد شرکت بورس انرژی، کارمزد کارگزار خریدار و فروشنده و کارمزد سازمان بورس و اوراق بهادار می باشد.

خسارت مشخص شده باید حداکثر 24 ساعت پس از اعلام به حساب شرکت سپرده گذاری مرکزی واریز گردد.

نحوه تسویه وجوه و تحویل کالا در بازار بورس انرژی

نحوه تسویه در هر یک از بازارهای سرمایه متفاوت است. این تسویه بازه های زمانی متفاوتی دارد. جدول زیر زمان تسویه در بازارهای مختلف را نشان می دهد:

در پایان هر روز معاملاتی، گزارش تسویه معاملات با توجه به معاملات کارگزاری به مسئولان مربوطه ارسال می گردد. این اعضاء وظیفه دارند که براساس اطلاعیه و زمان مشخص شده به تسویه این معاملات بپردازند. پس از انجام تسویه، اطلاعیه ای در خصوص تسویه معامله صادر می نمایند.

روش های تسویه معاملات در بازار بورس انرژی

تسویه معاملات به سه روش زیر انجام می گیرد:

1. تسویه نقدی
2. تسویه خارج از پایاپای
3. تسویه با تضمین تسویه ای

روش های تسویه در اطلاعیه مشخص می شود. در صورت موافقت خریدار و اتاق پایاپای می توان روش تضمین تسویه ای را به روش تسویه نقدی و یا روش خارج از پایاپای را به روش تسویه نقدی تغییر داد.

روش تسویه نقدی: در این روش، هزینه قرارداد در زمان تعیین شده به صورت نقدی از حساب کارگزار خریدار به حساب تسویه واریز می گردد. هنگام واریز وجه قرارداد، کارمزدها توسط کارگزار مشخص می شود.

روش تسویه خارج از پایاپای: در این روش با توجه به زمان تعیین شده، سند تسویه خارج از پایاپای توسط فروشنده و کارگزار تأیید و سپس با سایر مدارک کارگزار خریدار به اتاق پایاپای ارسال می گردد. در این روش، اسناد با فرمت شرکت سپرده گذاری مرکزی ارائه می شود.

روش تسویه با تضمین تسویه ای: این روش در معاملات نسیه و با ضمانت نامه بانکی انجام می شود. در این روش، اسناد با فرمت شرکت سپرده گذاری مرکزی ارائه می گردد.

زمان تحویل کالاها

تحویل کالا طبق زمان اعلام شده در اطلاعیه توسط کارگزار فروشنده مشخص می شود. در قراردادهای نقدی و نسیه، تحویل کالا حداکثر تا 72 ساعت پس از مهلت تسویه می باشد. در قراردادهای سلف موازی با سررسید کمتر از ۳۰ روز، حداکثر تا ۵ روز بعد از سررسید و همچنین در قرارداد سلف موازی با سررسید بیشتر از ۳۰ روز، حداکثر تا ۱۵ روز پس از سررسید، تحویل صورت می گیرد.

در صورت تاخیر در تحویل، به ازای هر روز تاخیر 25% از ارزش معامله به عنوان جریمه پرداخت می شود. در صورتی که پس از ۷ روز تسویه صورت نگیرد، قرارداد فسخ شده و 5 % از ارزش معامله به همراه کارمزد به عنوان خسارت واریز می گردد.

مختصری از بازار بورس انرژی

بازار بورس انرژی ، یکی از بازارهای موجود در بورس ایران است. این بازار دارای دو بازار فعال، فیزیکی و مشتقه می باشد. در بازار فیزیکی، کالاها و در بازار مشتقه، اوراق بهادار مبتنی بر این کالاها مورد پذیرش و معامله قرار می گیرند. تنها اشخاص حقوقی اجازه معامله در این بازار را دارند.

بازار فیزیکی، شامل بازار برق، نفت، گاز و سایر حامل های انرژی می باشد. معاملات در این بازار، با قرارداد نقدی، نسیه، سلف و کشف پریمیوم انجام می شود که هر کدام ویژگی خاص خود را دارند.

بازار مشتقه، شامل سه قرارداد سلف موازی، قرارداد آتی و قرارداد اختیار معامله می باشد. معاملات این بازار مطابق با قراردادهای آنها انجام می گیرد. دریافت کد بورسی در این بازار با سایر بازارها متفاوت بوده و نیازمند مدارک خاصی می باشد.